Құқықтық демократиялық мемлекеттің дамуы диалогсіз және азаматтардың қоғам өміріне белсенді қатысуынсыз мүмкін емес деп біреуді сендірудің қажеті жоқ. Осыған байланысты, өскелең ұрпақтың азаматтық қалыптасуының өзектілігі тұлғаны қалыптастыру бойынша тәрбие қызметінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Республиканың болашағы көбінесе жас қазақстандықтарға және олардың таңдауына байланысты. Ел өміріне белсенді қатыса отырып, барлық оқиғаларға үн қатып, пайдалы бастамалардың бастамашысы бола отырып, жастар өздерінің азаматтық ұстанымдарын айқындай алады, өз елінің болашағын құруға бірыңғай ұмтылыспен бірігеді.
Әр оқушының бейімділігі мен даралығын дамыта отырып, әлеуметтік белсенді шығармашыл тұлғаны қалыптастыру оңай емес. Балалар мен жасөспірімдерді мектеп пен колледждегі білім беру процесінің белсенді қатысушыларына қалай айналдыруға болады, оларды сабақтан тыс жан-жақты әрекетке қалай қосуға болады, азаматтық мінез-құлық практикасына қалай тартуға болады? Сұрақтар жеткілікті.
Біздің өміріміз тез дамып келеді, біз өмір сүріп жатқан қоғам да тез өзгеруде. Қазіргі уақытта идеологиялық және гуманистік принциптерге негізделген жаңа ойлауды қалыптастыру процесі жүріп жатыр. Қоғамның даму үрдістерінің жаһандық ақпараттандыру бағытында өзгеруі, жаңа ақпараттық орта қалыптастыру қазіргі мектептің алдына жаңа міндеттер қояды. Олардың ішіндегі ең бастысы – үйлесімді дамыған жеке тұлғаны – жоғары гуманистік және адамгершілік мәдениеті бар, шығармашылыққа қабілетті, креативті және тәуелсіз ойлана алатын, бірақ топпен жұмыс істей алатын, қарым-қатынас дағдыларына ие азаматты қалыптастыру үшін жағдай жасау.
Бұл жағдайда, менің ойымша, балалар мен жастардың әлеуметтік дамуының дәстүрлі құралдары және іс-шараларымен қатар, балаларды ересек өмірге дайындаудың тиімді тәсілдерінің бірі мектеп оқушылары мен колледж студенттерін Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі бастамашылық еткен «Дебат қозғалысы» және «Мектеп/ студенттік өзін-өзі басқару» ұлттық мәдени-білім беру жобаларына тарту болып табылады.
Қазір бұл балалар мен жастарды әлеуметтік қолдау және дамыту – республикалық деңгейден өңірлік деңгейге көбейтілген сапалы жаңа, пәрменді тетік. Еліміздің болашағы өскелең ұрпақтың қаншалықты әлеуметтік белсенді болуына, оның қоғамдық бастамасының неге бағытталатынына байланысты.
Бүгінгі таңда балалардың жанында емес, олармен бірге болу өте маңызды. Сонымен қатар, бұл жобаларға оқушылар мен студенттердің қатысуының мәні балалардың бірін-бірі басқаруда емес, барлық балаларды қоғамдағы демократиялық қатынастардың негіздеріне оқытуда, оларды өзін-өзі және ұжымдағы өмірін басқаруға үйретуде екенін түсіну өте маңызды.
Біріктіруге деген ұмтылыс әрқашан балалар мен жасөспірімдердің табиғи қажеттілігі болып келді және солай болып қала береді. Өзін-өзі басқару ұйымдарының қызметіне қатыса отырып, білім алушылар сабақтан тыс жан-жақты қызметке, ересектермен тең негізде іскерлік қарым-қатынасқа қосылады, азаматтық мінез-құлық және әлеуметтік қызмет тәжірибесіне тартылады, білім беру мазмұнына ықпал етуге, өз құқықтары мен мүдделерін қорғауға мүмкіндік алады.
үмкіндік алады. Республикада 114 мыңға жуық білім алушыны қамтитын 6 638 дебат клубы бар (мектептерде – 5905, қамтылғаны – 97 971, колледждерде – 733, қамтылғаны – 15 542). Өткен жылмен салыстырғанда мектептер мен колледждердегі клубтардың саны 2347 бірлікке артты (мектептерде – 2 203 бірлікке, қамтылуы – 48 265 балаға, колледждерде – 144 бірлікке, қамтылуы – 5 756 адамға). Дебат қозғалысына қосымша 54 мыңнан астам мектеп оқушылары мен колледж студенттері қосылды.
7161 мектеп және студенттік парламенттерде 400 мыңнан астам білім алушы (6 501 – мектептерде, қамтылуы – 350 469, 660 – колледжде, қамтылуы – 56 084) өзін-өзі басқару ұйымдарының қызметіне белсенді қатысады. Өткен жылмен салыстырғанда мектептер мен колледждердегі парламенттер саны 390 бірлікке, қамтылуы – 161 мыңға (мектептерде – 314 бірлікке, қамтылуы – 149 563 адамға, колледждерде – 76 бірлікке, қамтылуы – 10 990 адамға) артты.
Дебат қозғалысы аясында республикалық деңгейде әртүрлі дебат турнирлері, халықаралық телекөпірлер, дебат марафондары өткізіледі, өңірлік деңгейде 138 мың жас пікірсайысшы 8 мыңнан астам іс-шараларға (облыстық, қалалық слеттер, дебат клубтарының жетекшілері арасындағы пікірсайыс турнирлері (Қарағанды облысы), оқушылар, ата-аналар мен педагогтер арасындағы облыстық достық пікірсайыс турниріне (Қостанай облысы) қатысты; «Жаңа Қазақстан: білім көкжиегіндегі жаңа мүмкіндіктер» пікірсайыс турнирлері (Астана қ., Шымкент қ.); дебат клубтарының мүшелері, жетекшілері мен төрешілеріне арналған жазғы дебат мектептері (Қостанай облысы және Астана қаласы, дебат қозғалысының қатысушыларына арналған жазғы лагерьлердегі ауысымдар (Ақтөбе облысы, ШҚО, СҚО). Дебатқа құмар мектеп оқушылары мен колледж студенттері үшін жазғы кезеңде 135 жазғы алаң ашылды. Дәл осы жерде дебаттық жаттықтыру турнирлері өткізіліп, қызықты адамдармен, спортшылармен, стейкхолдерлермен кездесулер ұйымдастырылды.
Ағымдағы жылғы қаңтардан бастап 832 мыңнан астам мектеп және студенттер парламенттері көшбасшыларының бастамасы бойынша жергілікті жерлерде 43 мыңнан астам іс-шара (квест-ойындар, зияткерлік ойындар, конференциялар, кездесулер, фестивальдер, көшбасшылар слеттері, «Студенттік Парламенттің үздік Президенті» онлайн байқауы, оқушылар арасындағы «Жас тұлпар» айтысы, «Жайдары жаз» акциясы, «Менің жазымның бір күні» челленджі, «Көңілді жаз», «Біз есірткіге қарсымыз» флешмобтары, «Кітапты оқып жарысайық» челленджі, «Табиғат – менің тал бесігім», «Жазғы алаң» акциялары, Facebook әлеуметтік желісінде «Парламенттік тыныс» парақтары, «Менің отбасымның кішкентай кітапханасы» бейнебайқаулары және т.б.) ұйымдастырылды.
Колледждердегі студенттік парламент мүшелері 700-ден астам түрлі жобаларды («Жаңа бастамалар: 3D-жобалар») жүзеге асырды. «Көкмайса», «Жастар тәжірибесі – менің алғашқы жұмыс орным», мультимедиялық жобалар фестивалі және т.б.).
Мейірімді тәлімгерлер, мектеп және студенттік өзін-өзі басқаруды үйлестірушілер, дебат клубтарының жетекшілері балаларды шын мәнінде қызықтыра алды, оларды серіктестік жағдайында жаңа жеке ресурстарды іздеуге итермеледі.
Мектеп пен студенттік өмірді демократияландыру ересектердің үнемі назарын аударуды, өзін-өзі басқару ұйымдарының жұмысын жандандыруды, ұйымның жаңа, қызықты және әртүрлі нысандарын іздеуді талап етеді. Сондықтан қазіргі жағдайда мектеп және студенттер парламенттерін құру, дебат қозғалысына қатысу құқықтық мәдениетті арттырудың жолы, балаларды басқаруға тартудың алғашқы тәжірибесі ретінде қарастырылуы керек. Осыған сүйене отырып, бұл жобалар маңызды қоғамдық-саяси мәнге ие, өйткені олар әр оқушының әлеуметтік белсенділігін дамытуға бағытталған.
Жобаның алғашқы кірпіші қаланды. Алдағы уақытта Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің осы бірегей бастамаларын дамытудың жаңа кезеңі күтіп тұр.
