«Қазақстанның еңбек нарығы. Жаңа шындық жағдайындағы даму» ұлттық баяндамасының авторлары: «Жас қазақстандықтар әлемнің барлық дерлік елдеріне кетуде. Бірақ артықшылық берілген көшбасшылардың бірі – Ресей Федерациясы, АҚШ және Қытай. Жастар көші-қонының оң және теріс аспектілері бар. Оң нәтижелерге жастардың біліктілігі мен білім деңгейінің артуын, өз қалауын жүзеге асырудың жаңа мүмкіндіктерін зерттеуі жатады. Алайда, оқу және еңбек көші-қоны тұрақты жағдайға ауысқанда, бұл ел үшін қиын. Мемлекет құнды адами капиталды жоғалтады және бұл сөзсіз елдің экономикалық дамуына әсер етеді. 2015-2019 жылдар аралығында жастар көші-қонының теріс сальдосы 4 есеге жуық өсті Бұл ретте кеткендердің саны 3%-ға, ал келгендердің саны 37%-ға азайды. Көші-қон жөніндегі халықаралық ұйымның статистикасынс сәйкес, жас қазақстандықтардың 62,5%-ы (сауалнама 15-35 жастағы балалар арасында жүргізілді) білім алуға кетті. Себебі, онда оқуға түсу үшін ҰБТ тапсырудың қажеті жоқ. Жастардың 20%-ы шетелге тұрақты тұруға және 17,5%-ы жұмысқа кетеді. Бұл ретте елден кеткен әрбір екінші адам үшін сыбайлас жемқорлық, бюрократия, шенеуніктердің жазасыздығы мен жауапсыздығы және тиімсіз мемлекеттік басқару, ал әрбір үшінші тұлға үшін — кәсіби сұраныстың жоқтығы, өзін-өзі таныту мен қызметте өсу үшін перспективалардың болмауы елден тыс мемлекеттерге кетудің негізгі себебі болып табылды. Көпшілігі жақын шетелге, басым көпшілігі Ресейге барады. 2015-2020 жылдары эмигранттардың басым көпшілігі Ресей Федерациясына көшті (жалпы санының 87%-ы). Жалпы ТМД елдеріне 89%-ы аттанды. Ресейге көші-қонның мұндай үлкен пайызына бірден бірнеше себептер әсер етеді. Ең бастысы – еркін көшіп-қону және жұмысқа орналасу мүмкіндігі. Тілдік кедергі жоқ. Сонымен қатар, көпшілігінің кетуіне себеп азаматтардың тарихи отанына оралуымен түсіндіріледі, бұған Ресейдің «отандастарды» елге тарту жөніндегі мемлекеттік көші-қон саясаты да ықпал етеді. Мәселен, тек 2020 жылдың қорытындысы бойынша 40 мыңнан астам қазақстандық Ресей азаматтығын алды. Бұл ретте азаматтардың көптеп кеткен өңірлері ҚР-ның солтүстік облыстары болды. ТМД елдеріне кеткендердің жартысынан көбі (54%) ШҚО (30 мың адам), Қарағанды (28 мың), Қостанай (25 мың) және Павлодар (23 мың) облыстарына тиесілі. Ал басқа мемлекеттерге Қарағанды облысынан (4,5 мың, немесе 20%) және Алматыдан (3,4 мың, немесе 15%) халық көбірек көшуде. Қазақстанға көшіп келгендерге келетін болсақ, сол кезеңдегі жалпы санның 35%-ы (28,7 мың адам) Өзбекстаннан, 28%-ы (22,9 мың) – Ресейден, 11%-ы (9,3 мың) Қытайдан, 4%-ы (3,3 мың) және 5%-ы (4 мың) тиісінше Түркіменстан мен Қырғызстаннан келген. Әдетте, қоныс аударушылардың басым бөлігі Алматы, Маңғыстау облыстары мен Алматы қаласына қоныстанады. Бұл Қазақстанның географиялық жақындығы мен көрші елдермен тарихи байланысына, сондай-ақ этникалық қазақ-репатрианттарды қайтару жөніндегі мемлекеттік саясатқа байланысты болуы мүмкін. Республикалық маңызы бар қалаларды қалайды – бұл таңқаларлық жағдай емес, әрине. Сонымен қатар, ішкі көші-қон да өсуде. Бүгінде өнеркәсіптік маңызы бар батыс өңірлер мен республикалық маңызы бар қалалар «тартылыс нүктелері» болып табылады. 2015-2019 жылдары елдегі өңіраралық қозғалыстың деңгейі 2,1 есеге — 203 мың адамнан (халықтың 1,1%) 431 мыңға (2,3%) дейін өсті. Кейіннен пандемияға байланысты қарқын баяулады, бірақ 2015 жылғы деңгейден 1,7 есе жоғары болды. Республикалық маңызы бар қалаларға көші-қон қуаты бойынша басқа қалаларға көші-қоннан асып түседі. Тек 2020 жылы Алматыға 72,6 мың адам, Нұр-сұлтанға — 66,5 мың адам, Шымкентке — 39,4 мың адам көшіп келді, ал, мысалы, Батыс Қазақстан немесе Қостанай облыстарына тиісінше 4 және 5,5 мың адам ғана келген. Түркістан облысында халықтың ең көп көші-қоны байқалады – өңірден 53,2 мың адам немесе 2020 жылғы жалпы ағынның 15%-ы көшіп кетті. Бұл ретте барлық көшіп кеткен түркістандықтардың 80%-ы республикалық маңызы бар қалаларға барған. Олармен бірге елордаға негізінен Ақмола және Қарағанды облыстарынан, Алматыға — Алматы және Жамбыл облыстарынан, ал Шымкентке — Нұр-сұлтан мен Алматыдан келеді. Жалпы, негізгі кету аймақтары оңтүстік өңірлер болып табылады. Бір жағынан, бұл олардың тарихи түрде халықтың саны көп және тығыздығы жоғары болуына байланысты. Екінші жағынан, мұндай үрдіс ішінара жұмыс күші артық өңірлерден жұмыс күші тапшы өңірлерге қоныс аударуды ынталандыру бойынша жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясаттың нәтижесі болып табылады. Тиісінше, өңіраралық қозғалыстың теріс сальдосы 2015 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде бұрынғысынша төмендегідей: Түркістан облысында (-129,7 мың адам); Жамбыл облысында (-76,3 мың); Алматы облысында (-74,3 мың) облысы. Түркістан облысынан халықтың жаппай кетуі 2018 жылы тартылыс нүктесі болып табылатын Шымкенттің бөлінуіне байланысты болды, сондай-ақ Шығыс Қазақстан облысында да халықтың айтарлықтай көшуі (-51 мың адам) байқалады. Өз кезегінде, Атырау, Батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарынан көшіп кетушілер аз»,— деп мәлімдейді.
