Қазақстанның салалық қауымдастықтарының көтерген мәселесі Президент бастаған Үкіметтің кеңейтілген отырысында тыңдалады деген үмітте. Билік отандық бизнесті қолдауға дайын екенін мәлімдегенімен, іс жүзінде сөздерін растап тұрғандары шамалы. Бұл туралы кейбір салалық бірлестіктердің басшылары жанайқайларын білдіруде.
Қанат Ибраев, ҚР Жиһаз және ағаш өңдеу кәсіпорындары қауымдастығының Президенті:
– Бүгінгі таңда сала үшін бірінші мәселе – импортқа тәуелділік. Жиһаз өнеркәсібінің негізгі шикізаты қайта өңделген ағаштан жасалған тақтай материалдары – ДСП, МДФ, ламинатталған ДСП және т.б., кейбір жағдайларда – тұтас ағаш. Қазақстан Республикасында тақта материалының меншікті өндірісі жоқ, сондықтан жиһаз кәсіпорындары негізінен Ресей Федерациясы мен Беларусьтен импортты пайдаланады. 2022 жылдың бірінші тоқсанында ғана Қазақстан Республикасына 63,5 миллион АҚШ долларынан астам сомаға ДСП мен ДВП импортталды. Мемлекеттік қызметкерлердің салалық ерекшеліктерді түсінудегі құзіреттілігінің төмендігі бұл проблеманы негізсіз деп санауға алып келеді. ЕАЭО аясындағы бірлескен экономикалық қызмет бұл тәуекелді теңестіреді деген пікір бар. Олар негізгі жеткізушілер қазақстандық нарыққа қызығушылық танытып, біздің келісімшарттарымыз бойынша жеткізуді қысқартпайды деп ойлайды. Соған қарамастан, пандемияның бастапқы кезеңінде біз Ресей Федерациясында жиһазға қалыпты сұраныс Қазақстан Республикасында тақтай материалдарының тапшылығына әкеліп қана қоймай, оның құнын 3 есеге жуық өсіргеніне куә болдық. Уақыт өте келе біз материалдың жетіспеуіне байланысты жағдайды реттей алдық, дегенмен оның тым қымбат бағасы бүгінгі күнге дейін сақталып келеді. Оның үстіне бүгінде әлемдегі жағдайдың өзгеруіне және Ресей Федерациясына қарсы санкциялардың салынуына байланысты Ресей ағаш экспортына шектеу қойылды. Бұл Қазақстанның Ресей Федерациясымен шектесетін аймақтарындағы ағаш өңдеу кәсіпорындарының көпшілігінің банкротқа ұшырауына әкеліп соқты және сайып келгенде, «пандемия» сценарийінің қайталануына әкелуі мүмкін. Оның үстіне «Жайлы мектеп» ұлттық жобасын жүзеге асыру қарсаңында. Тіпті салынып жатқан нысандарды жиһазбен қамтамасыз ету жағынан оның бұзылуына дейін. Бұл мәселені шешуге жеке кәсіпкерлер тарапынан да, Үкімет тарапынан да бірнеше рет талпыныс жасалды. Тіпті Шығыс Қазақстан немесе Солтүстік Қазақстан облысынан тақтай материалдарын шығаратын зауыт салынбақшы болған, бірақ әлі де нәтиже жоқ. Бізге шикізатты өзімізде терең өңдеу керек. Шикізатты терең өңдеуден бастап, дайын өнім шығаруға дейінгі тұйық цикл мен тізбекті құру бағдарламасын әзірлеу, Үкімет деңгейінде қолдау қажет. Бұл мақсатты мемлекеттік қолдаусыз мүмкін емес.
Мемлекеттік көзқарас пен мемлекеттік қолдау қажет
Марат Берқалиев, «Қазақстанның Автокөлік конвенциясы» заңды тұлғалар бірлестігінің төрағасы:
Тұрақты автобуспен тасымалдау, қоғамдық тамақтану немесе ойын-сауық сияқты жекеменшік иесіне ғана тәуелді тәуелсіз коммерциялық қызмет емес. Бұл – мемлекеттің өзі ұйымдастырған әлеуметтік, әдейі пайдасыз бизнестің бір саласы. Жеке тасымалдаушылар – бұл конкурстық негізде тартылған жай ғана субъектілер. Тұрақты тасымалдау жергілікті өзін-өзі басқарудың шарттары бойынша (маршруттар, кестелер, қозғалыстың жүйелілігі, тарифтер, жеңілдіктер және т.б.) және сөзсіз, алдын ала есептелген шығындар мен ысыраптарды субсидиялау бойынша заңнамада белгіленген кепілдіктер бойынша жүзеге асырылады. Дәл осы жерде, әсіресе, үлкен әлеуметтік жүк артып отырған кәсіпорындарымызға мемлекеттік көзқарас пен мемлекеттік қолдау қажет. Сондықтан тасымалдаушылардың шаруашылық-қаржылық жағдайы және олардың белгіленген шарттар бойынша жолаушыларға қызмет көрсетуді жүзеге асыру мүмкіндігі тасымалдауды ұйымдастырушылардың тасымалдаушылардың шығындарын субсидиялау жөніндегі өз міндеттемелерін орындауына абсолютті тәуелді болады.
Саланы мемлекет ұйымдастырды және тарифтерді атқарушы органдар белгілейді. Сонымен қатар, бұл тарифтер экономикалық тұрғыдан негізделмеген. Жағдай 2018 жылдан бастап өзгере бастады, содан кейін дағдарыстық құбылыстар басталды және бүгінде жағдай одан да нашар жағдайда. Ағымдағы жылға жоспарланған 113 млрд субсидияның 73%-ы Алматы, Астана және Шымкент мұқтаждарына, қалған 27%-ы өңірлерге жіберіледі. Өңірлер субсидияларды жеткіліксіз көлемде бөледі, бұл қоғамдық көліктің дамуына мүмкіндік бермейді, отандық тасымалдаушылардың табысы 2015 жылғы деңгейде қалды. Егер доллардың құны 185 теңгені құраса, қазір бәрі қымбаттады, ал компаниялар аккумуляторлар мен дизель отынынан басқа барлық импортты сатып алуға мәжбүр.
Көптеген адамдар электронды билеттерді енгізу жағдайды үнемдейді деп сендірді, бірақ олай емес. Қандай да бір себептермен қолма-қол ақшалай төлемнің айырмашылығы, ол қымбатырақ, электронды төлем арзанырақ, тарифтік дифференциация деп аталады, бұл шын мәнінде ұғымдарды ауыстыру болып табылады. Бізде нақты сараланған тариф жоқ. Мен электронды билеттеу мен цифрландыруды енгізгеннен кейінгі жағдайды бұрынғыдан да жақсы деп атамас едім. Мысалы, қалалық көлікті басқаруда нақты ситуациялық өзекті деректер жоқ. Шенеуніктер қазіргі уақытта маршрутта қанша автобус бар екенін, қанша жолаушы қайда бара жатқанын білмейді және онлайн режимінде тасымалдаушылардың техникалық және басқа қажеттіліктерін білмейді. Бұл ретте, егер Алматы электронды билеттендіруді енгізгенге дейін жыл сайын 8-9 млрд субсидия талап етілсе, қазір бұл сома 56 млрд теңгені құрайды. Отандық автобус паркі ауыстыруды қажет етеді, ал бағалар төмендемейді: газ автобусы 70 миллион теңгеден, ал электр автобусы 114 миллион теңгеден басталады. Субсидиялау шектеулеріне байланысты автобустарды сатып алған көптеген компаниялар олардың құнын уақытылы төлей алмайды.
Үкімет хаттар мен шағымдарымызға нақты жауап бермейді
Гүлмира Уахитова, «Qaz Textile Industy «жеңіл өнеркәсіп кәсіпкерлерінің Ұлттық бірлестігі» ұйымының Басқарма төрағасы:
Кез келген елде тұтыну нарығы реттелетін сатып алу нарығынан және коммерциялық сатып алу нарығынан тұратынын атап өткен жөн. Реттелетін сатып алу нарығы, бұл – мемлекеттік сатып алу, квазимемлекеттік секторды сатып алу, жер қойнауын пайдаланушыларды сатып алу (жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар арқылы бақыланады), мемлекеттік қорғаныс тапсырысын сатып алу және басқа да мемлекеттік тапсырыстар. Коммерциялық сатып алу нарығы, бұл – халықтың әртүрлі топтарының (брендтік модельдерден бастап, тұтыну тауарларына дейін) және жеке компаниялардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, барлық дамыған елдер импорттаушылар мен отандық тауар өндірушілер үшін ішкі нарықтарды соңғысының пайдасына саралайды. Коммерциялық сатып алу нарығы әрқашан импорттаушылар мен отандық өндірушілер үшін ашық, ал реттелетін сатып алу нарығы тек отандық өндірушілерге беріледі. Ерекшелік – реттелетін сатып алуларда тауарлардың қандай да бір түрін жеткізу бойынша отандық компаниялардың мүмкіндіктерінің болмауы. Мысалы, суға батыруға арналған су костюмдері. Қазақстанда коммерциялық нарыққа және реттелетін сатып алу нарығына импорттық өнім 99% жеткізіледі. Сонымен қатар, біздің халқымыздың едәуір бөлігі күнкөріс деңгейі төмен санатқа жатады және осыған байланысты киім мен аяқ киімнің тұтыну нарығында Қытай мен Қырғызстаннан келетін отандық тауарлармен салыстырғанда арзан тауарлар жиі басым болады. Қазақстанның жеңіл өнеркәсіп саласындағы қолданыстағы инвестициялық саясаты импорттық өнімнің тұтынудың барлық салаларында үстем жағдайға ие болуына мүмкіндік берді. Отандық тауар өндірушілер үшін реттелетін сатып алуларда келісімшарттар алудың күрделі шарттары жасалды, бұл кәсіпорындардың тұрақсыз жүктелуіне, ҒЗТКЖ мен жаңа өндірістерге инвестициялардың болмауына, импорттың үстемдігіне әкелді.
Біз Үкіметпен үнемі байланыста боламыз, оларды хаттар мен шағымдармен лақтырамыз, бірақ жауап ретінде ақталудан басқа ештеңе алмаймыз. Бізге отандық өндірушілерді қолдаудың мемлекеттік саясаты қажет. Шенеуніктердің кінәсінен бізде әлі күнге дейін дайын өнімді терең өңдеу мен өндірудің бірыңғай жүйесі жоқ. Қазақстандық компанияларды шетелден арзан жеткізілімдер үшін кемсіту жүріп жатыр.
