Соңғы жылдары Қазақстанда халықты ең көп мазалап отырған мәселелердің бірі – коммуналдық қызметтердің үздіксіз қымбаттауы. Жылу, жарық, су, газ, қоқыс шығару сияқты күнделікті өмірдің негізгі элементтері бүгінде қарапайым халықтың мойнына ауыр жүк болып отыр. Бұл құбылыс қазір әлеуметтік әділетсіздіктің, ашық экономикалық теңсіздіктің нақты көрінісіне айналып келеді.
Қазір көптеген зейнеткерлер мен төмен табысты отбасылар коммуналдық қызметтерге табысының 30-40%-ын жұмсайды. Ал кей өңірлерде бұл көрсеткіш тіпті одан да жоғары. Қыс мезгілінде жылуға, жазда суық су мен жарыққа кететін сома бірнеше он мың теңгеге жетіп, әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларды тығырыққа тірейді.
Қосымша қиындық – тарифтерді уақытылы төлемегені үшін өсімпұл мен берешек жиналып, адамдар қарызға батып жатыр. Бұл әсіресе жалғызбасты аналар мен зейнет жасындағы адамдарға ауыр тиіп отыр.
Қазақстанда соңғы жылдары коммуналдық қызметтер тарифтерінің тұрақты өсуі қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына айтарлықтай әсер етуде. Жылу, жарық, су және газ сияқты негізгі қызметтердің бағасының көтерілуі халықтың тұрмыс деңгейін төмендетіп, әлеуметтік теңсіздікті күшейтуде.
Бағаның өсу себептері неде? Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыровтың айтуынша, 2024 жылы коммуналдық қызмет тарифтері орташа есеппен 20-25 пайызға қымбаттаған. [1] Бұл өсімнің негізгі себептері ретінде инфрақұрылымның тозуы мен жаңғырту қажеттілігі аталады. Сонымен қатар, инвестиция тарту мақсатында тарифтерді кезең-кезеңімен көтеру жоспарланғаны туралы айтылған.
Алайда, бұл түсініктемелер халықтың наразылығын толықтай жоя алмайды. Өйткені инфрақұрылымды жаңғырту мен инвестиция тарту үшін халықтың қалтасынан қосымша қаржы алу әдісі әділдікке жатпайды.
Коммуналдық қызметтер бағасының өсуі әсіресе төмен табысты отбасылар мен зейнеткерлерге ауыр тиіп отыр. Мысалы, 2024 жылдың қыркүйек айында жылу қызметінің орташа бағасы 5,2 мың теңгені құраған, бұл өткен жылмен салыстырғанда 29,9%-ға жоғары. Суық су 23,5%, ыстық су 23,8% қымбаттаған. Электр энергиясының тарифі 22% өскен.
Бұл жағдай халықтың коммуналдық қызметтерге жұмсайтын шығындарын арттырып, олардың басқа қажеттіліктерге бөлетін қаржысын азайтуда. Көптеген азаматтар қосымша қаржы табу үшін қосымша жұмыс істеуге мәжбүр, бұл олардың өмір сапасын төмендетеді.
Бағаның бұндай деңгейге жетуі қаншалықты дұрыс?
Коммуналдық қызметтер тарифтерінің мұндай жоғары деңгейге көтерілуі әлеуметтік әділеттілікке қайшы келеді. Егер инфрақұрылымды жаңғырту мен инвестиция тарту қажеттілігі рас болса, онда бұл шығындарды халықтың мойнына арту әділетсіз. Мемлекет инфрақұрылымды жаңғырту мен инвестиция тартуды өз мойнына алып, халықтың әлеуметтік жағдайын қорғауы тиіс.
Коммуналдық қызметтер бағасының өсуі халықтың тұрмыс деңгейіне теріс әсер етіп, әлеуметтік теңсіздікті күшейтуде. Бағаның бұндай деңгейге көтерілуі әділеттілікке қайшы келеді және мемлекеттің халық алдындағы әлеуметтік жауапкершілігін орындамауын көрсетеді. Сондықтан, мемлекет коммуналдық қызметтер тарифтерін реттеу мен инфрақұрылымды жаңғырту мәселелерінде әділ және халықтың мүддесін қорғайтын саясат жүргізуі қажет.
Аяулым МЫНЖАСАР,
Жансая ТОЛҚЫНБЕК
