Қазақстанның алға қадам басуының айқын кепілі-ұлттық тіл, отандық әдебиет. Осы орайда ел мектептерінде оқытылып жүрген қазақ тілі мен әдебиеті оқулықтарының жай-күйі қордаланған мәселеге айналды. Соңғы он жылда шемен болып шөккен аталмыш пән оқулықтарының тиімді, тиімсіз тұстарын сараптап, терең талдауды мақсат еткен республикалық іс-шара Алматы қаласында А. П. Чехов атындағы орталық қалалық кітапханада 15 тамыз күні өтті.
Форумды Қазақстан Жазушылар одағы тікелей ұйымдастырды. Республикалық деңгейде өткен форум «Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті оқулықтары мен бағдарламаларындағы елеулі кемшіліклтер және оларды шешу жолдары» тақырыбында назарға ұсынылды. Шараға оқулық авторлары, баспа қызметкерлері, әдіскер-ғалымдар, ақын-жазушылар, университет оқытушылары мен мектеп мұғалімдері мен БАҚ өкілдері белсене қатысты. Форум шымылдығы Қазақстан Жазушылар одағының Басқарма төрағасы Мереке Әбдешұлы Құлкеновтің сөзімен ашылды. Мереке Әбдешұлы өз сөзінде мектеп оқулықтарындағы басты кемшіліктер, оқу бағдарламасын жасаудағы қателіктер жайлы айтты.
«Бүгін біз «Мектеп қабырғасында білім алып жатқан жеткіншектеріміздің, жастарымыздың болашағы бұлыңғыр болмай ма?» деген сауалға бірлесе отырып жауап іздеу үшін жиналып отырмыз. Өйткені, мектеп оқулықтары мен бағдарламаларындағы кемшіліктер оқушылардың білім, тәрбие сапасының төмендеуіне, ұлттық құндылықтардан алыстауына әкеліп соғып отыр», – деп, Мереке Әбдешұлы толғақты мәселені ашық алға тартты.
Шараның тізгінін басқарма төрағасының орынбасары, ақын, жазушы Ғалым Қалибекұлы алды. Бас баяндамашы ретінде маған сөз берілгенде «Қазақ тілі мен әдебиеті оқулықтары: оңы мен терісі» тақырыбында жеке талдауларымды нақты тәжірибеге сүйене отырып, баян еттім. Жалпы, қазақ тілі ана тілі есебінде қазақ мектептерінде және екінші тіл сапасында ұлт мектептерінде оқытылып келеді. Баяндамамда 1-11 сынып аралығындағы қазақ тілі мен әдебиеті оқулықтарының ұтымды тұстары мен кемшін қырларын дәлелді сөз еттім деп ойлаймын. 2016 жылы ұлт сыныптарында кіріктірілген «қазақ тілі мен әдебиеті» оқулықтары да жеке-жеке талданды. Бұл оқулықтар қазақ әдебиетін пән есебінде оқыту қызметін атқара алмайды, себебі оқулықта бірнеше әдеби тұлғаның шығармасы үзінді ретінде ғана беріліп, әдебиет теориясы, қазақ әдебиетінің даму кезеңдері іспетті нақты біліми ақпарат ұсынылмайды. Оқулық жазуда авторлар құрамының өзгермеуі қаншалықты пайдалы? Біріккен авторлар тобы әлденеше сыныптың оқулықтарын жазып шығады, бұл бір жүйелі нәтижеге бастай ма, әлде жаттандылыққа ұласа ма? Қай сыныпта болмасын, оқулықтағы бөлімдердің арасында логикалық байланыс жоқ, әр тарапқа шалқайып жатыр. Тілдің теориясы тым жұтаң, жүйесіз берілген. Бұл тілді тұрмыстық деңгейде, жабайы сипатта үйрету қаупін туғызады. 9-11-сыныптарға арналған қазақ тілі оқулықтарында саяси сарын басым. Бұл – жол берілмеуі тиіс өрескел қателік. Кезекті сөз ретін алған жазушы Бексұлтан Нұржекеұлы қазақ әдебиеті оқулықтарында ең алдымен классиктердің шығармалары оқытылуы қажеттігін баса айтты. Жазушы Нұрдәулет Ақыш оқулық жазуда тарихи деректерді бұрмалауға жол беріліп жатқандығын, оқулық безендіруге, суреттерге қатысты сыни пікірін паш етті. Оқулық авторлары оқу бағдарламаларына бағына жазатындарын, сол шеңберден шыға алмайтындарын тілге тиек етті. Мектеп мұғалімдері мінберге көтеріліп, қазіргі қолданыстағы қазақ әдебиеті оқулықтарында балаларға талпыныс, болашаққа сенім ұялататын, сары уайымнан ада туындылар ұсынылса деген тілектерін жасырмады. Екі сағатқа созылған форумның соңында ұсыныстар жазылған қарар жарияланды. Түйдек-түйдек ұсыныстардың ішіндегі бірнешеуін атап өтсем, олар мынадай: ұлт мектептерінде қазақ тілі пәнін жеке, қазақ әдебиеті пәнін дербес қалыпта оқытуды қолға алса, «абайтану» пәнін қазіргідей факультатив есебінде бермей, жалпыға міндетті оқу пәніне айналдырса, орта сыныптардан бастап «әлем әдебиеті» пәнін енгізсе, қазақ тілі оқулықтарындағы саяси сарын алынып тасталса, тіл оқулықтарында теория жүйелі берілсе, оқулық жазудағы талаптардың ең бастысы болып ұлттық құндылықтарды дәріптеу, ұлттық мәдениетімізді насихаттау болып бекітілсе. Бұл айтылған, қозғалған мәселелер осы қабырғада қалып қоймай, жоғары биліктің назарына ілінеді деген сенімдеміз.
Айзат РАҚЫШ,
ҚР Мәдениет саласының үздігі
