5 маусым күні Ата заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін республикалық референдум өткелі жатыр. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев бүкілхалықтық референдум өткізу ұсынысын халықтың талқысына салу арқылы, халықпен әркез бір екенін айқындап берді. Бұл жолғы референдум Ата заңымыздағы реформаларға байланысты өткізілмек. «Біз Екінші Республиканы бірге құрамыз, Жаңа Қазақстанды бірге өркендетеміз! Әр азаматқа бірдей мүмкіндік беретін әділ әрі дамыған мемлекет боламыз!» деп президенттің айтуында үлкен мән, терең астар бар. Демек бұл референдум демократияға тың қадам, болашаққа нық сенім ұялатар жақсы бастама болғалы тұр!
Қазақстанда референдум соңғы рет 1995 жылы қолданыстағы Конституция бекітілгенде өткенін еске алсақ, Президент Тоқаев мырза жаңашыл идеяны ортаға тастап отыр. Ол өз сөзінде «Референдум жаңа Қазақстанға бағытталған дұрыс шешім деп ойлаймын. Конституцияға өзгеріс енгізуді халық таңдауы керек, - деп түйіндеуі де, жолдауда айтқан «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын іске асыруға бағыт алғанын көрсететіндей.
Сонымен бұл ел тарихындағы үшінші референдум 27 жылдан кейін өткелі тұрған. Яғни, бұл демократиялық әділ қадам. Халық өз тағдырын өзі шешуге зор мүмкіндік туып тұр.
Нақтылап айтсақ, 5 маусымда өтетін референдум – «Жаңа Қазақстанды бірге құру» идеясын іске асыру жолы. Ескіден арылып, жаңашылдыққа ұмтылуға талпыныс. Таңдау жасау, талдау жасау, өткеннен сабақ алу – жастарға сенім арту – бәрі заң аясында жүзеге асатын шара.
Түсінікті болу үшін тарқата кеткенді жөн көрдім. Референдум - мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу деген мағынаны беретін ұғым. Алғаш рет бұл сөз 1802 жылы Швейцарияда қолданылыпты. Содан бері ол елде 521 рет өткізілген. Ал тәуелсіз Қазақстан тарихындағы алғашқы Референдум сонау 1995 жылы өткізіліп, бірауыздан Ата Заң қабылданды. Содан бері екі мәрте өзгеріске ұшырады.
Қазақстанда 27 жыл бойы референдум болған жоқ. 1995 жылдан бастап барлық конституциялық түзету Парламент арқылы қабылданды. Қазақстандықтар үшін референдум туралы ұсыныс күтпеген жағдай болды, онымен келіспеуге болмайды. Бірақ бірнеше маңызды мәселені атап өту керек. Біріншіден, өзгерістер Қазақстан Республикасы Конституциясының 33 бабының үштен бір бөлігіне қатысты болмақ. Мұндай көлемді өзгеріс бүкілхалықтық референдум арқылы өткізілуі заңдылық.
Екіншіден, Президент өз сөзінде Жаңа Қазақстан, ең алдымен, жалпыұлттық бірлік, ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру екенін айқын көрсететінін тілге тиек етті. Демек, референдум қайталап айтамын – «Жаңа Қазақстанды бірге құрайық» идеясын іске асырудың жолы.
«Еуразиялық мониторинг» талдама зерттеу орталығының директоры Әлібек Тәжібаевтың сараптауына көз жүгіртейік: «Референдум өткізілгеннен кейін (түзетулер қабылданған жағдайда) іргелі өзгерістер 5 негізгі бағытта көрініс табады:
Бұған менің алып-қосарым: Референдум өткізудің маңыздылығы қоғамның барлық санат-тарына саяси реформаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл құралды біздің жастарымыз да толық көлем¬де пайдалануы тиіс. Алаш арысы, ғажап ақын Мағжан Жұмабаевтың:
Арыстандай айбатты,
Жолбарыстай қайратты –
Қырандай күштi қанатты.
Мен жастарға сенемiн!
Көздерiнде от ойнар,
Сөздерiнде жалын бар,
Жаннан қымбат оларға ар,
Мен жастарға сенемiн!...» дейтін кезеңі келді.
Ерекше айтатын жайт, Президент Қазақстан халқына жолдауында жаңа саяси реформалардың тұжырымдамалық негіздерімен таныстырды. Оның ішінде жоғарыда айтылған суперпрезиденттік басқару формасынан парламенті мықты президенттік республика тәсіліне түбегейлі өту туралы сөз болды. Бұл дегеніміз, келешек ұрпаққа, болашақ ел басқаратын президентке аманат десек те болады. Болашақ президент айналасына өз туыстары мен жақындарын жинамауы керек. Бар лауазымды қызметте бір әулеттің адамдары отырмауы тиіс. Суперпрезидент емес халық үшін, халықтың мддесі үшін қызмет ететін елбасы болу шарт. Мықты президенттік республика болса, ықпалды парламент президентті бақылайды. Бұл болашақта өте маңызды баланс болады.
Енді осы референдумнан не күтеміз деген сауалға жауап бере кетсем. Әрбір қазақ елінің азаматы осы референдум аясында өздерінің ұсыныс тілектерін білдіре отырып, болашақ Жаңа Қазақстанның қалыптасуына өздерінің сүбелі үлесін қосады. Баршамызға ортақ мүдде үшін қазір бір арнаға тоғысатын кез келді. Қазір әрбір еліміздің тұрғынының міндеті референдумға барып, дауыс бере салу емес, алдағы өзгерістердің жүзеге асуына жауапты екенімізді ұмытпайық. Бұл біздің келесі ұрпақ алдындағы елдік тұрғыдағы парызымыз, – деп ойымды түйіндемекпін.
Яғни, Жаңа Қазақстан бұл жай ғана ұран емес, бұл жаңа қоғам құру қағидаты, – деп атаған дұрыс-ау.
