Спектроскопия – заттардың сәулеленумен өзара әрекеттесуін зерттейтін ғылым саласы. Бұл әдіс биомедициналық және фармацевтикалық зерттеулердің ажырамас бөлігі болып табылады. Спектроскопия ауруларды ерте диагностикалау, дәрілік заттардың сапасын бақылау және жаңа препараттарды жасау барысында кеңінен қолданылады. Осы мақалада спектроскопиялық әдістердің негізгі түрлері, олардың биомедицина мен фармациядағы қолданылу аясындағы ерекшеліктері талданады.
Спектроскопияның негізгі түрлері және олардың ерекшеліктері
1. Ультракүлгін және көрінетін спектроскопия (UV-Vis):
Бұл әдіс молекулалардың жарық энергиясын жұту және өткізу қасиеттерін зерттейді.
• Биомедицинада: Нуклеин қышқылдары мен ақуыздардың концентрациясын анықтауға, мысалы, ДНҚ тазалығын бағалауға қолданылады.
• Фармацияда: Дәрілік заттардың концентрациясын бақылап, олардың тазалығын тексеру үшін пайдаланылады.
2. Инфрақызыл спектроскопия (IR):
Органикалық және бейорганикалық қосылыстардың функционалдық топтарын анықтайды.
• Биомедицинада: Жасуша тіндерін диагностикалауда, сондай-ақ қатерлі ісік ауруларын ерте анықтауда қолданады.
• Фармацияда: Белсенді заттардың сапасын бақылауға және дәрілердің құрамын анықтауға көмектеседі.
3. Ядролық магниттік резонанс (NMR):
Бұл әдіс молекулалардың құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.
• Биомедицинада: Жасуша метаболизмін зерттеуге және ауру биомаркерлерін анықтауға арналған.
• Фармацияда: Дәрілердің молекулалық құрылымын анықтап, синтез процесін бақылауға мүмкіндік береді.
4. Раман спектроскопиясы:
Жарықтың молекуламен шашырау қасиеттерін зерттейді.
• Биомедицинада: Қатерлі ісіктерді анықтау үшін және жасушалардың химиялық құрамындағы өзгерістерді бақылауда кеңінен қолданылады.
• Фармацияда: Дәрілік заттардың сапасын жылдам әрі дәл анықтайды.
Биомедициналық қолдану салалары
1. Қан және тіндерді талдау: Биологиялық сұйықтықтар мен жасушалық материалдардың химиялық құрамын зерттеуге мүмкіндік береді.
2. Ауруларды ерте диагностикалау: Қатерлі ісік және инфекциялық ауруларды бастапқы кезеңде анықтауға арналған.
3. Терапевтикалық процестерді бақылау: Емдеу тиімділігін бағалап, дәрілік препараттардың әсерін бақылауға мүмкіндік береді.
Фармацевтикалық қолдану салалары
1. Дәрілік заттардың сапасын бақылау: Спектроскопиялық әдістер дәрілердің тазалығын, концентрациясын және құрамын анықтауда өте маңызды.
2. Өндірістік процестерді бақылау: Химиялық реакцияларды талдау арқылы өндірістік сапаны арттыруға көмектеседі.
3. Дәрілердің тұрақтылығын зерттеу: Дәрілік өнімдердің сақтау мерзімін ұзарту және тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Спектроскопиялық әдістердің артықшылықтары мен шектеулері
Артықшылықтары:
• Жоғары дәлдік пен сезімталдық.
• Жылдам нәтиже алу.
• Инвазивті емес әдіс, биоматериалдарға зиян келтірмейді.
Шектеулері:
• Құрал-жабдықтардың қымбаттығы.
• Кейбір әдістердің арнайы білімді қажет етуі.
Спектроскопиялық әдістер қазіргі биомедицина мен фармация саласында маңызды рөл атқарады. Олар ауруларды ерте анықтауға, дәрілік заттардың сапасын бақылауға және жаңа дәрілерді жасауға мүмкіндік береді. Заманауи технологиялардың дамуы бұл әдістердің қолданыс аясын кеңейтіп, зерттеулерді жаңа деңгейге көтеруде.
С. Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің 1-курс студенті Ақтоты Нысанбай
Жетекшісі: Байдуллаева Гульжахан
