– ХІХ-ХХ ғасырларда халқымыздың рухани әлеміне шырақ болып, діни-ағартушылық жолында еңбек еткен Нұрлепес Күмісбайұлының өмірі өнегеге толы, әр ісі – ұрпаққа үлгі... – деп Қаныбек Жақсығалиев Нұрлепес Күмісбайұлы туралы қысқаша баяндап, конференцияны ашып берген соң, бірінші болып мінбеге көтерілген ақын, журналист, ғалым Нұрлыбек Қалауов ағамыз өткен тарихтан тыңдармандарға ой салатын біраз тағылымдық керекті пікірлер айтты.
Философия ғылымдарының докторы, ақын Есентүгел Әзи де біраз жақсы пікірлер айтты.
– Тал бесіктен табытқа дейінгі аралықты фәни дейміз. Фәни жалғанның шолақтығын анық танып, ғұмырын ғибратты өткізуге ұмтылған жанның болмысы өзгелерден биіктеу һәм күйіктеу болмақ. Болмысы биік адам өзалдан ізгілікке ұмтылып ізденіп бағулы. Адалдық шыңына, адамдық асқарына ұмтылулы. Бұл әрекет – Әбілхаят іздеген арлы заманнан ақиқатты аңсаған зарлы заманға дейінгі аралықта дәурендеген әрбір ойлы адамның асыл арманы. Нұрлепес атамыз осы арлылық пен адалдықтың арнасынан сусындаған ғұлама десек жарасар. Адам ғалейсаламнан Абдолла хазіретке дейін талай ғасыр жөңкіп өтулі һәм сол ғасырлардың – әр заманның өзінің заңғар ғұламасы болмағы хақ.
Өткен ғасырлар бедерінде халқымыздың көкірек көзін ашып, санасына сәуле сіңіріп, рухани тәлім-тәрбие құйған текті тұлғаларымыз баршылық. Солардың бірі – Нұрлепес Күмісбайұлы (1888-1973), өзінің ілімдарлығымен бойына біткен ерекше қасиетіменен елге әулие, емші атанып кеткен. Бұл кісінің есімін Шұбарқұдық өңірі, Алтықарасу аймағы, Сартоғай ауылы тегіс құрметтейді. Көпшіліктің басына қиын-қыстау іс түссе, балтыры сыздап, басы ауырса да атаның есімін атап, рухына құрмет көрсетіп, қазақы қалыппенен қастерлеп келеді... – деді өлкетанушы, Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану музейі жанындағы «РУХАНИЯТ» клубының төрайымы. Ақтөбе облысы аумағындағы көне мешіт-медреселер, онда қызмет еткен ахундар мен хазіреттер, дін өкілдері туралы түсірілген 13 бөлімнен тұратын деректі «АМАНАТ» фильмінің жоба жетекшісі. 2017 жылы құрылған «АМАНАТ» экспедициясының жетекшісі, зейнеткер Жібек Османғалиқызы Абдуллина (Атқарып жүрген жұмыстары жастарға үлгі болсын) «Емі елге шипа болған Нұрлепес ата» деген баяндама әзірлепті. Осындай іс-шаралардың жуан ортасында жүргендіктен, өздерінің жасаған және жасалып жатқан жұмыстарының төңірегінде әңгіме өрбітті.
Ал, Алтықарасу ауылының тумасы, мұнайшы, ұшқыш, Кеңқияқ ауылдық округі зейнеткерлер алқасының төрағасы Ерсайын Ұлықпанов бозбала күнінде Нұрлепес атаны көргендігін, жан-жақты кемел тұлға екенін тілге тиек етіп:
«Нұрлепес ата – ел арасында ерекше қасиетімен танылған, халыққа рухани және шипалық көмек көрсеткен, қазақ халқының ұлы емшісі, әулие адам...» – деді ол. Тәуелсіздік алғаннан бері атаның атын ұлықтаған түрлі деңгейдегі тағылымдық жиындарға да тоқталып өтті.
Нұрлепес Күмісбайұлы ғұмыр сүрген уақыт атеистік биліктің шарықтап тұрған кезі болғандықтан, әрбір сөздеріне, іс-әрекеттеріне сақтықпен қарау керек екенін Нұрлепес ата, әрине, білді. Сол себепті де ел арасында көркем мінезімен, сүйкімді әдеттері, емшілік қасиетімен көпшіліктің көңілінен шығып, құрметке бөленген болатын. Өлкетанушы ғалымдардың зерттеулері бойынша, ол өңірлерде ежелден келе жатқан пірлердің салып кеткен сара жолдарының іздері сақталған еді. Оған көп дәлелдің бірі – Ноғайлы заманында ғұмыр кешкен айтулы тарихи тұлғалардың бірі Шүбішұлы (Сүбіш) Қазтуған жыраудың:
«Ойыл да, Қиыл, Жем, Сағыз.
Қайран саланың жатқан аңғары-ай.
Ақ шалмалы пірлердің
Мешітке жаққан шамдары-ай!..» – деп басталатын толғауынан ұққанымыз – Нұрлепес ата туып-өскен аймақтың кезінде ислам діні орталықтарының бірі болғандығын сеземіз.
Өткен тарихымызға деген оң көзқарас 2020 жылы Президент Қ.К.Тоқаевтың бастамасымен 1920-1950 жылдар аралығында Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі құрылған мемлекеттік комиссияның рөлі зор екенін айтуға тиіспіз. 2023 жылға дейін қарқынды жұмыстар жасады. Осы 2 жылдың ішінде Мемлекеттік комиссия (Мемлекеттік комиссиясының жобалық кеңсесінің жетекшісі болып, белгілі заңгер ғалым, экс-сенатор Сабыр Қасымов тағайындалған еді) арнаулы мемлекеттік архивтерден 688 мыңнан астам істерді қарап, 48 мыңға жуық есепке алу карточкасы берілді. 311 мыңнан астам адамды ақтау үшін қолданыстағы заңнама аясында нақты жұмыстар жүргізді. Зерттеу нәтижесін ғылыми тұрғыда рәсімдеу үшін Мемлекеттік комиссия материалдарының 72 томнан тұратын жинағы бір сериямен әзірленді. Біле білген адамдарға бұл өте ауқымды шаралар еді. Осындай іс-шаралардың басында биліктің тұруы да дұрыс шешім деп ойлаймыз. Мысалы, көктемде Шұбарқұдық кентінде «Нұрлепес ата» қоры мен Темір ауданының әкімшілігі бірлесіп өткізген конференциядан соң өлкелік музейге кіріп шыққан едік. Сонда бір тізімге көзіміз түсті.
Нәубет жылдары Ақтөбе облысы бойынша 182 ишан, ахундар жауапқа тартылыпты. Оның ішінде атылғандары да, ұзақ мерзімге сотталғандары да бар. Бір ғана татар ғұламасы бар екен. Қалғандары қазақтар.
Осындай шаралар арқылы өткен тарихымызды білеміз. Тарихын білмейтін халық бодан болуға икемді болады. Ендігі мақсат – тарихи жергілікті тұлғаларды жастарға таныстыру. Осыған жергілікті билік органдарының идеологияға жауапты қызметкерлері түн ұйқысын төрт бөліп ойланулары керек. Мысалы, «зар заман» ақындарының қатарында айтылып келген Кердері Әбубәкір молда шайыр туралы әдебиеттен сабақ беретін апайлар ебін тауып айтып жүрді. Қазір заман басқа, орнымен айта алса, ешкімнің де шаруасы болмауы тиіс! Оның үстіне «ауыруын жасырған өледі» демекші, оқушылар арасында әртүрлі қылмыстардың болып жатқаны жасырын емес. Елдің бірлігі үшін қызмет еткен тұлғалардың өмір жолдары мен мектептерде, басқа да оқу орындарында таныстыру, тәрбие беру мақсатында кездесулер өткізіп тұрса, жас жеткіншектер елжанды, отансүйгіш болып ержетеді деп ойлаймыз. Мұндай іс-шараларды жастарды мемлекетшілдікке, патриоттыққа баулу үшін пайдалану керек.
Осы шаралардың жоғары деңгейде өтуіне атсалысқан билік өкілдеріне де жылы сөздер айтуды мақұл көрдік. Атап айтқанда, Ақтөбе облысы әкімінің орынбасары Батырхан Жолдас Нұрланұлына көп рақмет айтамыз. Жолдас Нұрланұлының тікелей араласуымен конференция жоғары деңгейде өтті. Сонымен қатар облыстық дін істері басқармасының басшысы Қаныбек Жақсығалиевке де ризамыз. Ақтөбе облыстық дін істері басқармасының ұйымдастыру және жоспарлау бөлімінің басшысы Әбенова Гүлдана ханымға және облыстық дін істері басқармасының конвенцияаралық бөлімінің бас маманы Аманбекұлы Мейрамбекке де алғыс айтамыз. «Бірлесіп пішкен тон келте болмас» дегендей, ауызбірлік пен ақылдасып атқарған жұмыстардың нәтижелері қай уақытта да оң боларын дана қарттар баяғыда айтып кеткен.
Нұрлепес Күмісбайұлының туған жері – Байғанин ауданы да өздерінде өткізуге ықылас білдіріп жатқан көрінеді. Ендеше іске сәт, ағайын!
