Астана. 5 шілде 2023ж. Қазақстан астанасында Қазақстанның тамақ өнімдерін өндірушілердің ірі салалық одақтары мен қауымдастықтары басшыларының ҚР Парламенті Мәжілісі Аграрлық мәселелер комитетінің төрағасы Серік Егізбаевпен және Комитет мүшесі, «Amanat» партиясы аграрлық-өнеркәсіптік кешен жөніндегі кеңесінің жетекшісіНұржан Әшімбетовпен кездесуі болып өтті.
Қазақстандық бөлшек саудада отандық азық-түлік өнімдерін өткізуге байланысты қолайсыз жағдай кездесудің негізгі тақырыбы болды. Қазақстандық өндірушілердің салалық қауымдастықтары мен бірлестіктерінің өкілдері өз өнімдерін өткізуге байланысты жағдайды өте сыни деп атады. Іс жүзінде өз елінде қазақстандық аграршылар мен азық-түлік секторының өндірушілеріне жергілікті сауда желілері тұтынушының мүдделеріне және елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қайшы келетін төзгісіз жағдайлар жасады, ол кезде өндірілген өнімді не өткізуге мүлдем алмайды, не оны өткізу үшін кіріптар, әділетсіз жағдайларды күштеп міндеттейді. Бұл ретте кез келген сападағы импорттық тауарларға сауда сөрелерінде «жасыл көше» ашық.
«Біз ҚР Парламенті Мәжілісі Аграрлық мәселелер комитетінің, сондай-ақ «Amanat» партиясы АӨК жөніндегі кеңесінің басшылығымен қазақстанда өндірілген өнімдердің ішкі нарықта қалыпты өткізілуіне кедергі келтіретін көкейкесті проблемаларды талқыладық. Отандық өндірушіміз әуел бастан тең емес, шетелдіктерге қарағанда бірнеше деңгейге төмен тұр. Бұл әлемнің басқа еш жерінде жоқ. Барлық дамыған елдерде отандық аграршылар мен азық-түлік өнімдерін қайта өңдеушілердің мүдделері бірінші орынға қойылған. Ал бізде бірінші орында әрдайым монополияға айналатын және нарықтың барлық қатысушыларына өз еркін мәжбүрлейтін сауда желілерінің мүдделері болады. Қазір қазақстандық сауда желілерінде азық-түлік өнімдерінің 80%-ын импорт құрайды, ал біздің отандық өнімдерімізге орын қалмайды. Бұл ретте мемлекет тарапынан ешқандай реттеу жоқ. Егер ҚР өндірушілерінің өнімі барлық уәкілетті органдардың қатаң бақылауында болса, импорттық азық-түлікті уәкілетті зертханалар алғашқы рет әкелген кезде ғана бір рет тексеріп, содан кейін импорттаушы өз тауарын үш жыл бойы ешқандай тексерусіз әкеліп отырады. Парламент Мәжілісі бейінді комитетінің қатысуының арқасында отандық азық-түлік нарығында, сайып келгенде, әділқағидалар белгіленеді деп үміттенеміз», – деп атап өтті «Қазақстан сүт одағының» директоры Владимир Кожевников.
Кездесу барысында салалық одақтардың өкілдері практикакөрсетіп отырғандай, сауда желілері космополиттік екенін атап өтті – оларға кімнің өнімін сататыны бәрібір, өндіруші тауарын барынша арзан берсе болды – сол кезде сауда компанияларының пайдасы өседі. Сондықтан оларға шетелдік компаниялармен жұмыс істеу тиімді, олардың көбі елімізге күмәнді сападағы өнімдерді қандай да бір тексерусіз ең төмен бағамен жеткізеді. Соның нәтижесінде, атап өтілгендей, бүкіл Қазақстан халқында сапасы төменөнімдерді тұтыну практикасы қалыптасады, бұл оның денсаулығына барынша теріс әсер етеді.
Кездесуге қатысушылар мемлекеттік деңгейде бөлшек сауда желілерінің үстемдігі мен монополиясын реттеу маңыздылғын атап өтті. Олар өндірушілермен мұндай өзара әрекеттестік нарықта салауатты бәсекелестіктің жоқтығынан дамыды деп есептейді.
Қазақстандық бизнес-қауымдастықтар өкілдерінің айтуынша, сауда сөрелерінде ұсынылған отандық тауарлардың үлесі импортпен бәсекелестік үшін әділетсіз жағдайларға байланысты жылдан жылға азайып келеді. Ішкі өндіріс төмендейді, көптеген кәсіпорындардың қуаттары жартылай ғана жүктелген, мемлекеттік бюджетке салық төлемдері мен жұмыс орындарын қысқартуға тура келеді. Өндірушілер соңғы жылдары бір Солтүстік Қазақстан облысында ғана осындай саясаттың нәтижесінде 15 ет өнімдерін өңдеушінің 7-еуі банкротқа ұшырады – бұл жалпы санның жартысынан көбі. Олардың орнын көрші елдердің компаниялары басты.
«Біз «Сауда қызметі туралы» Заңнан «сыйақы» ұғымын алып тастауға ниеттіміз. Бұл сауда компаниясының мүддесінде өнім беруші тарапынан ретробонус деп аталатын және басқа да бонустарды, қосымша қызметтерді төлеуді көздейді. Сауда желілеріне отандық өндірушілерден ретробонустар алуға, жеткізілетін тауарға қосымша қызметтер немесе жеңілдіктер, қолданыстағы прайс-парақтан сатып алу бағасына жеңілдіктер талап етуге тыйым салу қажет. Дамығанелдердегідей «сауда үстемесі» ұғымын ғана қалдыру сауда желілерінің жұмысын реттеу болып табылады. Сонымен қатар, біз төлемді кейінге қалдыру түріндегі ақы төлеупрактикасының күшін жоюды қажет деп есептейміз: қазіргі уақытта сауда желілері кейіннен ақы төлеу бойынша қолайсыз шарттарды белгілеп отыр. Өндіруші өнімді өндіреді, салықтарды және қызметкерлерге жалақыны төлейді, өнімдерді өзі жеткізеді, ал желі сатылған тауарға ақша төлеуді бірнеше айға дейін кешіктіруі мүмкін, сол арқылы өндірушіні айналым капиталынан айырады. Бұған қоса, супермаркеттер импорттық өнімді сатып алады, оған өз брендін қойып, оны қазақстандық өнім ретінде сатады», – деп атап өтті «Қазақстан құс өсірушілер одағының» вице-президенті Бақыт Кущегулова.
«Қазақстан ет одағының» басқарушы директоры Әсем Абдримова кездесуде жаңа Салық кодексін әзірлеу барысында мамандар мынадай қызықты фактіге назар аударғанын атап өтті: сауда желілері импорттаушылармен, оның ішінде тиімді салық салуға байланысты белсенді жұмыс істеп жатыр екен. Өндірушілер Ұлттық экономика министрлігінен осы мәселені пысықтауды, яғни не бастапқы ҚҚС-ты ішінара субсидиялауды, не сауда желілерінеотандық өндірушілермен жұмыс істеу ыңғайлы әрі тиімді болатындай осы аспектіні басқаша пысықтауды күтеді.
Сонымен қатар, кездесу барысында өндірушілер «Қазақстанда жасалған» ұлттық бағдарламасын әзірлеушілердің сапасыз пысықтауына шағымданды. Мәселен, барлық талқылаулар лайықты дайындықсыз онлайн-режимде өтеді, бұл ретте өндірушілердің салалық одақтары мен қауымдастықтары тарапынан ұсыныстар еш жерде тіркелмейді. Шенеуніктердің осындай жауапсыз көзқарасының нәтижесінде стратегиялық маңызы бар бағдарлама фикцияға айналып отыр, онда отандық өндірісті қолдау бойынша қазір ешқандай нақты шаралар әзірше жоқ, деп атап өтті Мәжілістегі кездесуге қатысушылар.
Салалық қауымдастықтар ірі сауда желілерінде отандық азық-түлік өнімдерін өткізу мәселелерін көтерді. Өз тарапынан парламентарийлер кездесуде бұл проблемаларМәжілістің жаңа құрамына белгілі екенін және олармен айналыса бастағанын атап өтті. ҚР Парламенті МәжілісіАграрлық мәселелер комитетінің төрағасы Серік Егізбаевхабарлағандай, Парламентте Азық-түлік қауіпсіздігі туралы заңды әзірлеу үшін арнайы жұмыс тобы құрылып жатыр, оған салалық өндірістік қауымдастықтардың өкілдері де кіреді. Көптеген мәселелерді реттеу қажет, оның ішінде қолданыстағы Сауда туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша бастамалар талап етіледі. Қазақстандық сауда сөрелерінде импорттың негізсіз үстемдігіне байланысты барлық мәселелер реттелуге тиіс, деп атап өтті Комитет басшысы.
Мәжілістің Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесі, «Amanat» партиясы АӨК жөніндегі кеңесінің жетекшісіНұржан Әшімбетов сауда желілері өз мүддесіндепайдаланатын нарықтағы жағдай кезінде өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерін ескере отырып, тиісіншереттелмегенін хабарлады. Қазір бұл кемшіліктерді түзету қажет.
«Алтыншы сайланған Мәжіліс депутаттары Заңға негізгі азық-түлік өнімдеріне 15%-дан аспайтын сауда үстемесін белгілеу туралы түзетуге бастамашы болған кезде бәрі жақсы боп көрінген болатын, бұзғаның үшін айыппұл төле. Алайда, сауда компаниялары өнім берушілерден талап ететін қосымша төлемдер, барлық осы ретробонустар, сыйақылар ескерілмеген еді... Бұдан бөлек, өндіруші өзөнімінің сөрелерде болғаны үшін қосымша ақы төлеуге мәжбүр, дегенмен, сауда желісі қазірдің өзінде 15% пайда тауып қойған. Жағдай мүлдем төзгісіз. Салалық одақтар көтеріп отырған мәселелерді негізді және олар заңнамалық деңгейде қарауды талап етеді деп есептейтін. Біз қазақстандық өндірушілерге қатысты әділ көзқарастықолдаймыз, 13 шілдеде сіздерді Павлодар облысындағы проблеманы талқылауға шақырамын. Қыркүйектің алғашқы күндерінен жұмыс тобын жинап, заң жобасыбойынша бірлескен жұмысты бастауға болады», – деп қосты Нұржан Әшімбетов.
«Біз осы ашық әңгіме үшін салалық одақтарға алғыс айтамыз. Мұндай кездесулер біз үшін өте пайдалы, өйткені жағдай туралы объективті ақпарат тікелей келіп түседі», – деп атап өтті ҚР Парламенті Мәжілісі Аграрлық мәселелер комитетінің төрағасы Серік Егізбаев.
