Қазіргі қазақ киносы өз дамуының дағдарыс кезеңін басынан өткеруде. Отандық киноиндустрия соңғы жылдары қарқынды дамып, түсірілген фильмдер санының артуымен ерекшеленді. Бірақ осы өрлеудің арты қандай да бір тұрақтылыққа немесе сапалық өсуге әкелмеді. Киноның көптігі мен сапасыздығы бір-біріне қарсы тұрған негізгі проблемаларға айналып отыр. Саны көп, сапасы аз қазақ киносы – өнер мен мәдениеттен гөрі коммерциялық табысқа бағдарланған салаға айналуының айқын көрінісі.
Сынға ұшыраған, саны бар, сапасы жоқ өнімдер
Қазақ киносы соңғы жылдары айтарлықтай өрлеуді бастан өткерді. Мемлекет тарапынан кино өндіруге қолдау көрсетіліп, жаңа заңдар мен гранттық бағдарламалар іске қосылды. Бұл фильмдер өндірісінің санының артуына ықпал етіп, жыл сайын жүздеген фильмдер мен телесериалдар түсіріле бастады. Алайда, бұл бір жағынан қаншалықты жақсы жаңалық болса да, екінші жағынан сапаның төмендеуіне әкеліп соқтырды.
Қазіргі қазақ киносының басты проблемасы – жоғары сапалы фильмдердің тапшылығы. Әрбір фильмнің өзіндік концепциясы мен көркемдік деңгейі болу керек, бірақ көбіне олар көрерменнің назарын тарту үшін қарапайым формулаға негізделіп жасалады. Негізінен комедиялық және драмалық жанрдағы фильмдер жиі түсірілуде, бірақ олардың ішкі мазмұны әлсіз, сюжеттері шаблондық сипатқа ие. Оған қоса, фильмдердің кейіпкерлері мен диалогтары көбіне шынайы өмірден алыс, көзбояушылықпен жасалады. Бұл жағдай ұлттық киноның мәдени және рухани құндылықтарды көрсету қабілетіне кері әсер етеді.
Қазақ киносының индустриясы бүгінгі таңда көбінесе бизнеске айналып отыр. Фильмдер көбіне коммерциялық мақсаттар үшін түсіріледі, ал шығармашылық пен өнер қаперге алынбайды. Кинотуындылардағы идеологиялық және мәдени салмақтың орнына маркетинг пен жарнамаға көп көңіл бөлінеді. Бұл сапасыз контенттің көп шығуына әкеп соғады. Мысалы, «жалпыға танымал» актерлер мен сценаристер қолданылатын жобалар көбіне олардың кәсіби шеберлігіне емес, көрерменді жинау үшін таңдалады. Фильмнің жақсы болуына емес, кассада жақсы пайда табуға бағытталған жобалар артып келеді.
Өкінішке орай, киноның коммерциялық бағытқа ауысуы ұлттық дәстүрлер мен мәдениетке ешқашан ұқсамайтын деңгейде әсер етеді. Қазақ киносы мәдениет, тарих, халықтың шынайы болмысы мен тұрмысы жайлы айтудан гөрі, жеңіл әрі бет-бұрыштық «шаблондарға» көбірек көңіл бөледі. Бүгінгі қазақ киносы – бұл көбінесе шетелдік әсерлер мен трендтердің көшірмесі, ал ұлттық ерекшеліктер мен терең мағыналы шығармалар артта қалады.
Кино өндірісіндегі кәсібилік пен шығармашылықтың тапшылығы
Қазақ киносының тағы бір мәселесі – кәсібиліктің жоқтығы. Әрине, соңғы жылдары кино өндірісінде жаңа режиссерлер мен сценаристердің пайда болуы қуантады, бірақ олардың шығармашылық еркіндігі мен кәсіби біліктілігі әлі де өте төмен. Көптеген жобаларда тек арзан визуалды эффектілер мен оқиғалардың жұтаңдығы байқалады. Бұл қазақ киносының көрерменіне ешқандай терең ой салмайды, тек уақыт өткізу үшін ғана қолданылады.
Сценарийлердің тапшылығы, кәсіби актерлік құрамның әлсіздігі мен әлсіз режиссура – бұл қазақ киносының бүгінгі күні кездесетін басты кемшіліктері. Кино өнерінің басты қызметі – көрерменге ой салу, әсер ету, жаңа ой мен жаңа дүниетанымды ұсыну, бірақ қазіргі қазақ кинематографы бұл міндетті толыққанды атқара алмайды. Сценаристер мен режиссерлер көбіне тарихи немесе қоғамдық мәселелерді терең зерттемей, тек қазіргі уақытта тренд болған бағыттармен шектеледі.
Рухани құндылықтардан ада фильмдер
Қазақ киносы көбінесе белгілі бір әлеуметтік мәселелерді көтеруге немесе ұлттық мәселені көрсетуге тырысады, бірақ көбінесе ол жұмыстар мүлде терең мәнге ие болмайды. Өткен жылдары экранға шыққан кейбір қазақстандық фильмдер халықтың әлеуметтік жағдайына назар аударғанымен, олар көбінесе бет-бұрыштық және жасандылықпен жасалған. Мысалы, кейбір драмалық туындылар адамдардың ішкі жан дүниесі мен қоғамның күрделі мәселелеріне терең үңілмей, тек жеңіл, өтірік сюжеттермен ғана шектелген. Бұндай фильмдер көбіне қысқа уақыт ішінде «көрермен жинау» мақсатында түсіріледі, бірақ ұлттық болмысты дұрыс көрсетпей, оның қасаң көзқарасқа ұшырауына әкеледі.
Қазіргі кезде қазақ киносы өзінің ұлттық ерекшелігін сақтап қалуға, ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді көрсетуге ұмтылғанымен, бұл бағытта нақты қадамдар жетіспейді. Шығармашылық еркіндік пен сапалы контент үшін қолдау мен қамқорлық қажет. Әйтпесе, қазақ киносы тұтынушылық қоғамның саудасына айналып, рухани құндылықтардан ада болады.
Қазақ киносының келешегі қандай?
Қазақ киносының қазіргі жағдайы оның дамуының дағдарыс кезеңін көрсетеді. Саны көп болғанымен, сапасы әлі де төмен, ал коммерциялық табыс алудың жолында терең ой мен шығармашылық жоқ. Қазақ киносы тек санға емес, сапаға, идеяға және мәдени мәнге бағытталуы тиіс. Жергілікті кинематографистер мен шығармашылық топтарға кәсіби дамуына мүмкіндік беріп, киноның ұлттық болмыс пен ұлттық құндылықтарды көрсетуі үшін жағдай жасау маңызды. Осылайша ғана қазақ киносы өзінің тарихи және мәдени рөлін атқарып, болашақта жоғары сапалы шығармалармен танымал бола алады.
Іңкәр БИТИМОВА
