2025 жылдың 1 сәуірінде қазақтың біртуар композиторы, күйші, дирижер әрі халық әртісі Нұрғиса Тілендиевтің туғанына 100 жыл толып отыр. Бұл – қазақ музыкасының алтын дәуірін қалыптастырған, ел рухын аспандатқан дара тұлғаның ғасырлық мерейтойы.
Нұрғиса атамыздың шығармашылығы – тек ән мен күй ғана емес, тұтас бір ұлттың рухани жадын сақтап қалған өнер мұрасы. Қазақтың біртуар перзенті 1925 жылы 1 сәуір күні Алматы облысы Іле ауданында дүниеге келген. Нұрғиса Тілендиев қазақтың ұлттық өнері мен мәдениетінде өшпес із қалдырды. Көзі тірісінде халық әндері мен күйлерін оркестрмен орындаудың үлгісін жасаған.
Күйші «Отырар сазы» фольклорлық-этнографиялық оркестрінің негізін қалады. Күй құдіретін жүрекке жеткізген композитор 400-ге тарта ән мен романстың авторы. 50-ден астам драмалық қойылымға, 19 көркем фильмге, 17 мультипликациялық, 14 деректі-хроникалық фильмдерге музыка жазған. Артында өшпес із қалдырған дара тұлға осылай қазақ өнерін әлемге әйгілеп, есімі тарихта қалды. Оның есімі қазақ мәдениетінің тарихында алтын әріптермен жазулы. Композитордың «Әлқисса», «Махамбет», «Ата толғауы», «Аққу», «Көш керуені», «Саржайлау», «Бәйтерек» секілді күйлері халықтың жадында сақталып, дәуір үнін жеткізіп келеді. Ал «Өз елім», «Құстар әні», «Саржайлау», «Әже туралы ән» сияқты әндері қазақтың әр шаңырағында шырқалып жүр.
Ол 1982 жылы өзінің басты арманы болған «Отырар сазы» халық аспаптар оркестрін құрды. Бұл оркестр қазақтың дәстүрлі музыкасын жаңа деңгейге көтеріп, кейінгі ұрпаққа мирас етудің бірегей үлгісі болды. Сондай-ақ қазақ музыкасына симфониялық жанрды ұлттық бояумен өрнектеген алғашқы композиторлардың бірі болды. Кеңес одағы кезінде де қазақы саз бен ұлттық дүниетанымды ұштастыра отырып, өз жолын қалыптастырды. Биыл республика көлемінде Нұрғиса Тілендиевтің 100 жылдығына арналған ауқымды мәдени шаралар өткізілуі жоспарланып отыр.
Оның өміріндегі ерекше тұлғалардың бірі – жұбайы, Дариға Тілендікеліні. Ол тек қазақ музыкасының алыбына адал жар ғана емес, оның шабытын шарықтатқан рухани серігі бола білді.
Дариға Тілендікеліні өзінің бір естелігінде әйгілі композитор Нұрғиса Тілендиев ақын Мұқағали Мақатаевты бір ай бойы үйінде құдайы қонағындай күтіп, отызға жуық өлең мен ән дүниеге келгенін айтқан еді.
Нұрғиса аға жарына қарап: «Дариға, домбырамды берші маған...» деген екен. Осы қарапайым сөз ақын жүрегіне әсер етіп, Мұқағали оны көркем өлеңге айналдырады. Кейін осы өлеңге Нұрғиса Тілендиев әуен жазып, ел жүрегін жаулаған әдемі әнге айналды. Нұрғиса ағамыздың жары, ақын Дариға Тілендікеліні 2025 жылдың 11 наурызында дүние салды.
Гауһар ТҰРСЫНҚОЖА
