Израиль мен Иран арасындағы кикілжің үшінші күнге аяқ басты, екі жақтан да адам шығыны артып келеді. Иран тарапынан кемінде 80, Израиль жағынан кемінде 10 адам қаза тапты. Иранның жанталаса тойтарыс бергеніне қарамастан, Израиль билігі Иранның әртүрлі ядролық және әскери нысандарына шабуыл жасау қажет болды деген ұстанымдарынан танбай отыр.
Осы жолғы шабуылдың мақсатын түсіндірмек болып Израиль тарапы жұртшылыққа алуан түрлі уәждерін айтып бағуда, алайда олардың ешқайсысы Израиль үкіметінің біржақты түрде Иранға қарсы шабуыл жасау туралы шешім қабылдауының нақты себебін түсіндіре алмайды.
Израиль үкіметі бұл шабуылды Иранның ядролық бомба жасауы және одан туындайтын қауіп-қатердің «алдын алу үшін» болды деп мәлімдеп отыр. Бұл талап негізсіз сияқты. Израильдің шабуылы, сөзсіз, мұқият жоспарланған. Ал профилактикалық шабуылда өзін-өзі қорғау элементі болуы керек, ал өзін-өзі қорғау элементі төтенше жағдайда іске қосылады. Бірақ дәл қазір оларға мұндай төтенше жағдай төніп тұрмағаны анық.
Бұған қоса, Израиль Атом Қуаты Халықаралық Агенттігінің биылғы 12 маусымда жариялаған есебінде Иранды Ядролық қаруды таратпау туралы шарт бойынша өз міндеттемелерін орындамай отыр деген айыптауларын кезекті төтенше жағдайға итермелеген бір себеп ретінде қарастырғысы келіп отыр. Бірақ МАГАТЭ-нің өзі бұл мәлімдемені жоққа шығаратын сияқты. Есепте бұған дейін қатысы бар тараптарға белгісіз ештеңе жоқ.
Сондай-ақ Израиль үкіметі «алдын ала» соққы берудің негізгі мақсаты «Иранның ядролық бағдарламасын жою» деп мәлімдеді. Ғалымдар мен саясаткерлер Израильдің Иранның ядролық бағдарламасын жоюға мүмкіндігі жоқ екендігімен келіседі, әсіресе егер ол мұндай соққыны өз бетімен жасамақ болса.
Операцияның сипаты Израильдің ешқашан Иранның ядролық әрекеттерін толығымен жоюды көздемегенін көрсетіп отыр. Өйткені Израиль әскері зымыран алаңдарынан бастап газ кен орындары мен мұнай қоймаларына дейін Иранның әскери және үкіметтік нысандарын кең көлемде бомбалады. Ол сондай-ақ Иранның жоғары лауазымды әскери басшыларына, соның ішінде Иранның бұрынғы қорғаныс министрі және рухани көсем Аятолла Әли Хаменеидің жақын кеңесшісі Әли Шамханиді өлтірді деп хабарланғанымен, оның өлімін Иранның мемлекеттік ақпарат құралдары немесе үкіметі ресми түрде растаған жоқ. Шамхани АҚШ-пен соңғы бірнеше айдағы келіссөздерде маңызды рөл атқарды деп есептеледі.
Шамханиді өлтіру және басқаларды өлтіру Израильдің түпкі ниетін дәлелдеп тұрғандай. Израиль көбінесе белгілі бір адамдарды «жоюға» ұмтылады, олардың өлімі олар басқаратын жүйе мен институттарды бұзады деп үміттенеді. Шамханидің өлімін Израильдің Иран мен Америка Құрама Штаттары арасындағы келіссөздерге кедергі келтіру әрекеті ретінде түсіндіруге болады. Қалай болғанда да, бұл қастандық Израильдің Иран шенеуніктері мен барлық деңгейдегі тәжірибелі басшыларына қарсы күш салуды жоспарлап отырғанын көрсетті. Демек бұл Иранның ядролық бағдарламасына қарсы «бас кесу» операциясы емес деген сөз.
Бұл қақтығыстың үшінші белгісі Израильдің Тегерандағы «режимді өзгертуге» ұмтылыс жасауы болып отыр. Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху бұл тілегін «тәкаппар Иран халқы, кеудені керіп шығып, зұлым режимнен азаттық алу үшін күресуге шақырамын» деген сөзінен анық байқатты.
Нетаньяху Израильдің біржақты және тынымсыз бомбалауына Иран халқының мойынсұнбайтынына сенім артатын сияқты. Өйткені олар Газадағы палестиналықтарды белгілі бір шекке дейін аштыққа ұшыратып, қырып тастаса, олар Хамасқа қарсы көтеріліп, оны биліктен қуады деп болжаған болатын.
Олай болса да – «яһудилер Иран режимін құлату үшін соққы беріп жатыр деген идеяны» сіңіруге талпыну деген сөз олардың Иран билігін және биліктегі саясаткерлері мен нақты саяси ортаны терең түсінбейтіндіктерін көрсетеді. Көптеген ирандықтар Ислам республикасының режиміне күмәнсіз қарсы болғанымен, барлық саяси бағыттағы ирандықтар «патриот» болып қала береді және Иранның егемендігі мен тәуелсіздігін қолдап, өз елдеріне сырттан төнетін кез келген сыртқы күштерді қабылдай қоймайтыны анық.
Шынында да, Израиль шабуылдарын бастаған кезде, өздерін Нетаньяхуды сынаушылар деп есептейтін көптеген израильдіктер бірден үкіметті ауызша болса да қолдауға көшті. Ең қорқыныштысы – Ислам Республикасына қарсы көптеген қайраткерлердің, Иранды жоғалтуды көксейтін Кнессеттің «оппозициялық» мүшелерімен бір тудың астына жиналып жатқандығы болып отыр. Олар Израиль өз шабуылдары арқылы Ирандағы халық көтерілісіне «негіз қалап жатыр» деген мәлімдемені жиі айта бастады. Бірақ Израиль тек қана жоғарыдағы аталған себептерге байланысты Иранға шабуыл жасап отыр деуге келмейді. Ендеше, бұл шабуылға не түрткі болды? Газадағы геноцид науқаны аясында Нетаньяху өз үкіметінің басқа таңдауы жоқ екенін жақсы біледі. Халықаралық қауымдастық пен аймақтық одақтастар Израильді ашық сынай бастады. Кейбіреулер тіпті Палестина мемлекетін кеңінен мойындау сияқты біржақты қадамдар жасауға дайын екендіктерін де жасырған жоқ.
Жақында Халықаралық қылмыстық сот Нетаньяхуды қамауға алу ордерін шығаруы мүмкін, сондай-ақ Халықаралық соттың Израиль оккупациясы туралы үкімі күшіне енгелі жатыр. Израиль билігі мен оның әскерлері мұндай әрекеттердің бар екенін жоққа шығара отырып, қырғынды жалғастырып жатыр.
Нетаньяхудың талай жылдан бері Иранға қарсы шабуылды жоспарлап, қолайлы сәтті күтіп жүргені күмәнсіз. Міне, сол сәт өткен жұмада келді. Бұл Израильдің негізін қалағаннан бері қолданылып келген абсолютті жазасыз қалу мүмкіндігінен айырылар сәт алдындағы күллі әлемді өздерін қолдауға шақыру әрекеті деп білген жөн.
Солтүстіктегі көптеген державалар Иранды әлі де ықтимал қауіп ретінде қарастырады. Израильдің біржақты және ажалға бастар әрекеттерімен байланысты белгілі троптарды шақыру арқылы – құдайдың уәделерінен яһуди қырғынына дейін – Нетаньяху Израиль әлі де қалағанын жасай алатын арманды орындауға талпынатын сияқты.
Бұл израильдықтардың саяси емес шығу тегі және еврейлердің өмірінің тұтастығын қамтамасыз етудің жалғыз «нақты» жолы ретінде еврей үстемдігіне қол созудың нақты қадамдары сияқты. «Қауіпсіздік» тұжырымдамасы израильдықтардың кез келген уақытта, кез келген орында, қалаған адамын өлтіре алатынын білдіреді, әрі бұл әрекеттері үшін ешқандай бодау төлемейді де...
Газадан Йеменге, Ливаннан Сирияға және қазір Иранға дейін Израильдің әрекеттерін басқаратын – осы «қауіпсіздік» тұжырымдамасы. Әрине, олардың бұл «қауіпсіздік механизмін» кеңейту армандары ешқашан аяқталмайды. Иранға соққы бере отырып, Нетаньяху Гаагада және өзінің ішкі соттарында Израиль мен өзі толық және абсолютті иммунитетке ие екенін дәлелдеу үшін барын салғысы келетіні анық.
Бұл Нетаньяхудың құтылатын жолы ма? Израиль жұртшылығы оның ел ішіндегі сәтсіз қадамдары мен Газадағы жан түршігерлік қылмыстарын кешіре ме? Бұл Израильдің қазіргі қоғамдық дискурсындағы көңіл күйден байқалуы мүмкін.
Аппараттық дүкендерден азық-түлік дүкендеріне дейін, сауда орталықтары мен супермаркеттердегі ұзын-сонар кезекке қарап отырып, бас сауғалауға дайындалып жатқандығын көрсететіндей. Барлығына мойынсұнғыш бұқара, Нетаньяху үшін қолайлы шығар, алайда күшті Израиль қоғамын құруға және қорғауға тырысып отырған адам үшін мұның бәрі қорқынышты белгілер дер едік.
Ори Голдберг,
Тәуелсіз сарапшы, Таяу Шығыс мәселелері бойынша PhD дәрежесі бар саясаттанушы.
«Әл-Жазира» телеарнасының сайтынан аударған – Ерқазы СЕЙТҚАЛИ
