Жаман әдет, нашар пиғылдың ақыры бір пәлеге ұрындырмай қоймайтыны ежелден бері айтылып келе жатса да, көп адамдар онан арылуға, өздерін біржолата тура жолға салуға асықпай жүре беретіні бар. Ал мұндай нашар әдеттердің арасында құмарпаздыққа деген әуестігіңіз болса, онда жағдайыңыздың қиындағаны дей беріңіз. Осы тақырып төңірегінде сөз қозғамас бұрын Қазақстанда лудоманияға (ойынқұмарлыққа) бейімділігі бар 2 миллионға жуық адам бар деген ақпаратқа сенер ме едіңіз?
Ендеше тарқатып көрейік. Лудоманияға қарсы күресу және сол төңіректегі ақпараттарды Президент Қасым-Жомарт Кемелұлының өзі жоққа шығармайды. Әрі Жолдаулары мен өзге де баяндамаларында аталмыш дертпен күресу керектігін жиі айтып келе жатыр.
Денсаулық сақтау вице-министрі Тимур Сұлтанғазиев биыл сәуірде Сенатта сөйлеген сөзінде бір жыл бұрын қабылданған лудоманияны диагностикалау мен емдеу хаттамасына сәйкес 15 адамға «лудомания» диагнозы қойылғандығын айтқаны есімізде. Ал сонан бұрын математикалық модельдеу нәтижесінде шамамен 36 000 адам құмар ойынға тәуелді болуы мүмкін деген қорытынды жасалған еді. Бұл енді тұрақты ойыншылардың саны деуге де толық негіз бар. Вице-министр Ержан Еркінбаевтың мәліметі бойынша, 350 000 адамның екі реттен артық жүйелі түрде құмар ойын ойнағаны анықталған, оның шамамен 36 000-ы нақты тәуелділер болуы мүмкін, бұл жалпы жүйелі ойыншылардың шамамен 10%-ы болып табылады.
Осы тұста ҚР Туризм және спорт министрлігінің қатысуымен 2024 жылы жасалған «2024-2026 жылдарға арналған «Лудомания және заңсыз ойын бизнесіне қарсы күрес бойынша кешенді жоспар» шеңберінде» жүргізілген әлеуметтік зерттеудің ішінара нәтижелерін айта кетуді жөн көрдік. Зерттеуге Қазақстанның барлық аймақтарынан 5 998 азамат қатысқан. Сонымен қатар, ойын бизнесінде жұмыс істейтін немесе осы саламен байланысты мамандармен 20 тереңдетілген сұхбат жүргізілген екен.
Алынған деректерге сүйене отырып, сарапшылар құмар ойындарға тәуелділікке бейім адамдардың болжамды санын және ойын қызметтерінің түрін анықтаған. Мұнда:
Лицензиясы бар мекемелер (казино және ойын автоматтары залдары) – 459 444 адам;
Онлайн казино (Қазақстанда тыйым салынған) – 484 055 адам;
Заңды букмекерлік кеңселер – 456 276 адам;
Заңсыз букмекерлік кеңселер – 494 019 адам;
Заңды лотерея өнімдері – 491 710 адам.
«Жалпы көрсеткіштер 2 миллионнан астам адамға қауіп төніп тұрғанын көрсетеді, бұл мемлекеттік деңгейде шұғыл және жүйелі шешімдер қабылдауды талап етеді», – деп есептейді ҚР Туризм және спорт министрлігі. Көрдіңіз бе? Бұл жалпы саны 20 миллионнан енді ғана асқан Қазақстан үшін қауіпті көрсеткіш.
Елімізде құмар ойындарына деген құқықтық шектеулердің күшейгеніне қарамастан лудоманияға қарсы күрес мәселесі өзекті болып тұрғаны бар. Өйткені онлайн-казино, букмекерлік кеңселер мен ойын автоматтары жастар мен ересектер арасында кеңінен танымал «ақшаны күреп табатын үміт ошағы» болып саналады. Мамандар құмарпаздықтың тыйылмай тұру себептеріне тоқталғанда мынадай бірнеше түйінге назар аударып отыр.
Ең әуелі онлайн құмар ойындарының қолжетімді әрі құзырлы мекемелердің бақылауынан шығып кетіп жатқандығын айтыпты. Яғни интернет арқылы жасырын ойнау кең таралған. Келесі кезекте «жымысқы жарнамалардың» да әсері бар дейді мамандар. Мұнда спорттық жарыстардағы букмекерлік компаниялардың демеушілігі, сол арқылы өздерін барынша танымал ете түсуге деген құлшыныстары да адамдарға психологиялық әсер ететін көрінеді. Онан да маңызы бір түйін – қоғамдағы жұмыссыздық, қаржылық қиындықтар мен азаматтардың бос уақыттарын тиімді пайдалана алмауы да құмарпаздықтың шырмауына түсіретін басты себептердің бірі ретінде қарастырылып отыр. Ал ойына бір рет болсын басы кірген адамдарда психологиялық тәуелділік – жеңіске деген үміт пен жеңілген ақшаны қайтаруға ұмтылыстың әсері, адамды өзіне тәуелді ете түсетіні бар.
Қазір заң талаптары мен бақылау күшейіп келе жатыр. Қазақстанда құмар ойындарын тек Бурабай мен Қонаев қаласы аумағында ғана ойнауға мүмкіндік берілген. Оның өзінде арнайы тіркеуден өткен, лицензиясы бар ойын алаңдарына ғана рұқсат етіледі. Бұдан тыс букмекерлік кеңселердің жұмыстарына да мемлекеттік деңгейде реттеу жүргізіліп келеді. Ал жарнаманы шектеу мәселесі әлдеқашан адамдар санасына орнығып болған тәртіпке айналды.
Елімізде лудоманиямен күресте құқықтық шектеулерден бөлек әлеуметтік қолдау жағы да қарастырылған. Сондықтан да лудоманияны психикалық ауру ретінде мойындап, емдеу бағдарламалары енгізіліп жатыр. Сондай-ақ «өзін шектеу» мәселесіне де мемлекет барынша қолдау көрсетіп отыр. Мұнда кейбір орталықтарда ойынқұмар адамдарды ерікті түрде «қара тізімге» енгізу, құмарпаздың банк картасына шектеу салу сынды қызмет түрлері қолданысқа енгенін айту керек.
PS: Құмарпаздық – қоғам дерті. Бұл кеселдің тамырына балта шабу үшін қоғамдық ұйымдар мен БАҚ саласы аттанысқа түсіп, үгіт қызметін барынша жандандырып келеді. Сондай-ақ мемлекеттің көмегімен психологтар мен тәуелділікті емдеу орталықтары жұмыс істеп жатыр.
