Қаржы секторы дегеніміз не? Бұл қазақ қоғамы үшін әлі күнге жұмбағы мен сыры көп әлем болып тұр. Түсінбейтіндер көп. Сондықтан тарқата жазғанды жөн көрдік. Қаржы секторы – ел экономикасының басты драйверлері санатындағы қозғаушы күш. Онсыз экономиканың өрісі кеңіп, тынысы ашылмайды. Қаржы секторы – мемлекетке орасан пайда әкелетін сала. Қазақстанның қаржы секторы өткелектерден аман өтіп келе жатқан, тәуелсіздік алғалы 33 жылдың ішінде шарықтауды да, құлдырауды да бастан кешкен, жұмысы жүйеленген салаға айналды. Егемендік алғаннан кейінгі бастапқы жылдарда бұл салада кідіріс көп болғаны рас. Тек 2000 жылдан кейін жұмыс бір ізге түсіп, банк секторы қарқын ала бастады. Сақтандыру, микроқаржы ұйымы және қор нарығы да біртіндеп төрт аяғын тең басқан салаға айналып келеді. Отандық қаржы секторы қазір дамудың қалыпты жолына түсті десек болады.
Қаржы секторы – бұл коммерциялық және бөлшек клиенттерге қаржылық қызмет көрсететін фирмалар мен мекемелерден құралған экономиканың бөлімі. Бұл секторға банктер, инвестициялық компаниялар, сақтандыру компаниялары және жылжымайтын мүлік фирмалары кіретін көптеген салалар кіреді. Негізгі өнімдері мыналар: Қаржы секторы – бұл коммерциялық және бөлшек тұтынушыларға қаржылық қызмет көрсететін фирмалар мен мекемелерден құралған экономиканың бөлімі. Мықты қаржы секторы – салауатты экономиканың белгісі. Қаржы секторы кірістерінің жақсы бөлігін несиелер мен ипотекадан алады және төмен пайыздық ортада өркендейді. Бұл сектор көптеген түрлі салалардан тұрады, соның ішінде банктер, инвестициялық компаниялар, сақтандыру компаниялары және жылжымайтын мүлік фирмалары.
Қаржы секторын қалай түсінуге болады? Олар қаржыны қайдан алады? Ол жайлы да мәлімет бере кетейік.
Біле білгенге қаржы секторының едәуір бөлігі ипотека мен несиелерден түсім жасайды, олар пайыздық ставкалардың төмендеуімен құндылығына ие болады. Экономиканың денсаулығы көбінесе оның қаржы секторының күшіне байланысты. Ол қаншалықты күшті болса, экономика соғұрлым сау болады. Әлсіз қаржы секторы әдетте экономиканың әлсіреуін білдіреді.
Көптеген адамдар қаржы секторын Уолл Стритпен және онда жұмыс жасайтын биржалармен теңестіреді. Бірақ бұған қарағанда әлдеқайда көп нәрсе бар. Қаржы секторы көптеген дамыған экономикалардың маңызды бөліктерінің бірі болып табылады. Ол брокерлерден, қаржы институттарынан және ақша нарықтарынан тұрады – олардың барлығы негізгі көшенің күнделікті жұмысын қамтамасыз етуге қажетті қызметтерді ұсынады.
Қаржылық қызметтер секторының маңызы жайлы айтсақ, мына мәселені айналып кете алмаймыз. Қаржы қызметтері секторы – ел экономикасының негізгі драйвері. Ол нарықта капиталдың еркін ағынын және өтімділікті қамтамасыз етеді. Сектор мықты болған кезде экономика өседі және осы саладағы компаниялар тәуекелді басқара алады. Қаржы қызметтері секторының күші ел халқының өркендеуі үшін де маңызды. Сектор мен экономика мықты болған кезде тұтынушылар көбінесе көп ақша табады. Бұл олардың сатып алу қабілетін арттырады. Ірі сатып алулар үшін несиеге қол жеткізу қажет болған кезде, олар несие алу үшін қаржылық қызметтер секторына жүгінеді. Қаржылық қызметтердің мықты секторы экономикалық өсуге әкелуі мүмкін, ал істен шыққан жүйе ел экономикасын құлдырата алады.
Егер қаржылық қызметтер секторы сәтсіздікке ұшыраса, бұл елдің экономикасын құлдыратуы мүмкін. Бұл рецессияға әкелуі мүмкін. Қаржы жүйесі бұзыла бастаған кезде экономика зардап шегеді. Несие берушілер несие беру тізгінін қатайта бастаған кезде капитал кебе бастайды. Жұмыссыздық өсіп, жалақы тіпті төмендеуі мүмкін, бұл тұтынушылар шығындарын тоқтатуға мәжбүр етеді. Орнын толтыру үшін орталық банктер экономикалық өсімді арттыру үшін пайыздық мөлшерлемені төмендетеді. Бұл, ең алдымен, үлкен рецессияға алып келген қаржылық дағдарыс кезінде болған жағдай.
2022 жылғы 12 шілдеде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру нарығын және бағалы қағаздар нарығын реттеу мен дамыту, банк қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Мұны отандық қаржы секторын дамытудағы маңызды белес деп бағалауға болады. Заң аясында қаржы нарығын реттеуде, тұтынушылар құқығын қорғауда және инфрақұрылымдық дамытуды қолға алуда жаңа тәсілдер қарастырылады. Жалпы, заңда негізгі үш блок бар. Біріншісі – сақтандыру секторын кешенді дамыту. Екіншісі – отандық қор нарығының жұмысын одан әрі жақсарту. Үшіншісі – банк қызметін жетілдіре түсу.
