Екінші дүниежүзілік соғыста қазақ халқының перзенттері батырлықтың небір жоғары үлгісін көрсетті. Ер кісілерден қалыспай қазақтың талай арулары шайқасты, ерлігін көрсетті. Батыр атағын алған қазақтың үш қызын сіздер жақсы білесіздер. Ал білмегендеріңіз қаншама?! Орыстың шовинистері батыр атағын алуға лайықты талай батыр қазақтың алдын кесті. Соның бірі – Бауыржан Момышұлы баһадүріміз. Ал танк айдаған, қан майданда тайсалмай екі жыл үзбей шайқасқан төрт қазақ қызының ерліктерін жоққа шығарған Мәскеудің зұлымдығына не дерсің?! Жамал Байтасова, Жамила Бейсенбаева, Күлкен Тоқбергенова және Күлжәмила Талқанбаева сынды батыр арулар танкілермен талай мәрте жауға ойған салған. Соғыс-тың бітуіне бес ай қалғанда төрт аруымыз мерт болады. Бірақ батырлықтары бағаланбады. 13 славян қызы тарихта аталады. Төрт қызымыз тізімге ілінбейді. «Хабарсыздар» тізіміне кіргізіледі. Төменде осы қазақтың төрт батыр қызы жайлы ақын Болат Дүйсембі ағамыздың дастанын беріп отырмыз.
Шындықты, аңыз емес, баяндайын,
Жасырып, ұмытылған тағдыр жайын.
Ойласаң келешегін ұрпағыңның,
Осыны ұмытпаңдар, бар ағайын.
Жүргенде ғаламтордан, дерек жинап,
Бір хабар өзегімді кетті тырнап.
Нәсілшіл қатыгездік, соқыр сезім,
Жиіркеніш, надан қылық қатты қинап.
Көңілім көтерілмей, жүрек шаншып,
Күй кештім, құса болып, қаным тасып.
Тағдырын естігенде төрт қыранның
Кеудемді намыс кегі зілдей басып.
Есімді жия алмай біраз күндер,
Ұйқысыз ауыр оймен, өтті түндер.
Тағдырын төртеуінің елестетсем,
Келеді кеңістіктен, зарлы үндер.
Сол бір үн сырқыратып сүйегімді,
Өртеді намыс оты өзегімді.
Тағдыры қырандардың ұмытылған,
Ауыртып одан ары жүрегімді.
Егілдім, жоқтау айтып қырандарға,
Майданда қаза болған талайларға.
Іздеусіз, ұмыт болған ерліктері
Өтелмес қарыздармыз біз соларға.
Қиналып біраз күндер, есті жидым,
Көп ойлап не істеуді былай түйдім.
Төрт қыран ерліктерін ашып жазсам,
Ұғар деп жеткіншегі әрбір үйдің.
Бұл болған өткен ғасыр ортасында,
Орнаған қара түнек ел басына.
Төрт жылда қырғын соғыс,
жан түршігер,
Ел-жұртты жуындырған көз жасына.
Болмаған бұрын-соңды майдан қанды,
Аямай сан миллион қырды жанды.
Адамның шегірткедей құны болмай,
Берілмей, ата қоныс отқа оранды.
Жеңуге жауды қуат қажет еді,
Табады оны билік қайдан енді?
Алып күш, туар бірлік ынтымақтан,
Билікке қуат-күшті халық берді.
Биліктің әр қадамын халқы қолдап,
Дем беріп жігеріне, пікір жолдап.
Халық пен билік қосып күш-қуатын,
Жеңіске жетер күшті алды оңдап.
Бөлінбей барша халық жікшілдікке,
Шыдаған басқа түскен тіршілікке.
Майданда қанын төгіп, құрбан болып,
Көлеңке түсірмей ел құт-бірлікке.
Әлемге болды таныс теңдігімен,
Ұштасқан ел қуаты бірлігімен.
Алып күш, барша халық ынтымағы,
Тамырын құртып мәңгі, жауды жеңген.
Ғұмыры «мықты елдің» болды қысқа,
Жасанды болғаннан соң жолы –
«нұсқа».
Әділдік, теңдік болмай ұстанымда,
Іштегі шикілігі шықты тысқа.
Егерде деректерді көрсең талдап,
Жыланша у шашыпты халқын арбап.
Ішмерез, өркөкірек, тым нәсілшіл,
Сол жүйе жүрген екен жұртты алдап.
Халықтың келешегін ойламаған,
Алалап, бірлігіне іріткі салған.
Сіңдіріп санасына нәсілдікті,
Өз тегін аз халықтан биік қойған.
Аз халық – «аға жұрттың» қол баласы,
Бодандық езгіліктің – сол жалғасы.
Осыған шыдап, төзген аз халықтың
Жетпіс жыл болған еді жан жарасы.
Намысын аз халықтың жерге таптап,
Бодандық саясатты жүрген жақтап.
Жеңістің тарихында аз халық жоқ,
«Ұлы» деп, тек өз тегін жазған мақтап.
Өкілі аз халықтың мыңдап саны.
Майданда еткен ерлік – құрбан жаны.
Халықтың арасына қаққан сына,
Солардың тарихтан сызылғаны.
Майданда шейіт болған аз халықтан,
Құрбандар неге шыққан бұл санаттан?
Іздейтін өз ерлерін жұрт оянса,
Қиналар кез де келер бұл сұрақтан.
Жасырып барша жұрттан, шын деректі,
Жазыпты тарихқа тек «керекті».
Енгізіп «темір тәртіп», насихатпен,
Бұғаулап аз халықты, ел билепті.
Сақталған тарихта нақты дерек,
Ұмытпай, жадта оны ұстау керек.
Болмаған бұрын-соңды ешбір елде
Көрсеткен қан майданда ерлік ерек.
Соғыстың тарихында ізі қалған,
Қазақтан қан майданда төрт
қыз болған.
Бір танктің экипажы осы төрт қыз,
Екі жыл соғысқаны емес жалған.
Аттарын ұмытпайық, сақтап есте,
Ерлігі ұрпақтарға үлгі емес пе.
Намысын, қасиетін өз халқының
Қорғаған абыроймен қанды егесте.
Жас қыздар Сарыарқа деген елден,
Майданға өтінішпен, еркін келген.
Сол кезде Қарағанды военкомы
Қиналып, келісімін әзер берген.
Жамал (Байтасова) қыз өте зерек,
пысық еді,
Тым жиі военкомға сол келеді.
Тілегі – қан майданда танкист болу,
Ол жақсы тракторды меңгереді.
Медбике мен радистке келіспейді,
«Қайтсемде танкист болып
барам» дейді.
Сәт түсіп, жоғарыдан нұсқау болып,
Жамалды арманына жетелейді.
Қасына серіктерді таңдап тапты,
Экипаж құрып толық, түзеп сапты.
Жамила (Бейсенбаева),
Күлкен (Тоқбергенова) және
Күлжәмила (Талқанбаева),
Қыздардың командасы – төрт айбатты.
Әскери дайындықтан толық өтті,
Сырына топография оқып жетті.
Меңгеріп соғыс-атыс тактикасын,
Ысылып, майдан шепке бір-ақ кетті.
Аждаһа айдаһардай ел жалмаған,
Тынымсыз ажал шашып, жанды алған.
Ызғары қасіреттің отқа айналып,
Майданның алғы шебі – тозақ, жанған.
Рухына бөгет болмай қанды ызғар,
Тайсалмай сол тозаққа кірді қыздар.
Ішінде кілең ерлер, әйелдер жоқ,
Соғысып фашистермен жүрді олар.
Екі жыл жалғасады сапар қанды,
Майданда шүберекке түйген жанды.
Қатысып жан түршігер сан ұрысқа,
Есепсіз жасап ерлік, ширап алды.
Соғыста, жойқын ірі ұрыс болған,
«Курскінің доғасы» деп сол аталған.
Мыңдаған екі жақтан танкі шығып,
Соғыста кім жеңерін анықтаған.
Жеңем деп екі жақ та майдан ашты,
Аямай адамдардың қанын шашты.
Құрбандар шейіт болған – садағасы,
Бұл ұрыс келген жаудың мысын басты.
Қыздар да сол ұрысқа қатынасқан,
Көрсеткен ерен қимыл, ерлік асқан.
Ерлігін қазақтың жас қыздарының,
Медальмен – «Ерлігі үшін» бағалаған.
Тарихта солар, тіпті, аталмаған,
Ашылмай ерліктері, ұмыт қалған.
Тағы да Курляндия майданында
Қаланы азат еткен ұрыс болған.
Бөлімше күш салса да сонша, тіпті
Шабуыл ала алмады бекіністі.
Жүргізбей алға қарай оқ жаудырған,
Немістің қорғанысы болып күшті.
Дем беріп шабуылға тоқтап қалған,
Жамалдың экипажы қолға алған.
Танкке солдаттарды отырғызып,
Күтпеген жерден барып, ойран салған.
Меңгерген ұрыстарда шеберлікті
Қимылы экипаждың өте епті.
Шешім тез, бұйрық анық, кіші сержант
Жамалдың мықтылығын сол көрсетті.
Ұрыста Күлжәмила ерлік етті,
Оқ атар ұяларын таптап өтті.
Жамила оқ жаудырып, ес жиғызбай,
Атқан ед сақылдатып пулеметті.
Снарядттар дәл тигізген зеңбіректен,
Түбіне бекіністің әбден жеткен.
«Уралап!» шабуылға шыққан кезде
Күлкен де белін жазып, терін сүрткен.
Күтпеген бұл соққыны жаулар састы,
Ес шығып, қаруларын тастай қашты.
Қан сасып, ажал құшқан жау әскері
Қырылып, алға жүрер жолды ашты.
Жеңіске қалған кезде бес-ақ айдай
Төрт қыран опат болды, әттең, жастай!
Темір танк күл қалмайтын қағаз емес,
Қалыпты қаза жайы анықталмай.
Төртеуі опат болған жаста қыршын,
«Хабарсыз кетті» деген, тәртіпке сын.
Белгісіз, танкі қалай жоғалады?
Есебін ұрыстан соң беретұғын.
Ел үшін құрбан болған батыр қыздар
Кіргені тізіміне «хабарсыздар»,
Нәсілдік қызғаныш пен арамдықты
Қолдаған саясаттың ызғары бар.
Төрт қыздың ерлігіне келер теңдес,
Әлемнің бір елінде болған емес.
Ерлігін тығып қанша жасырғанмен,
Аттары қайта түлеп, мәңгі өлмес.
Шындыққа келсек, ресми дерек болған,
Сүйенсе шындық шығар, анық содан.
Менсінбей аз халықты, бодан санап,
Тарихқа керектерін таңдап жазған.
Соғыстың тарихында, шындық екен
Болғаны он жеті әйел қызмет еткен.
Бір поляк, сегіз орыс, төрт украин
Танкіге қыздардың тек қолы жеткен.
Көбісі танкистерге еріп жүрген,
Жұбайлар, ортақ тағдыр бірге көрген.
Төрт қазақ қыздарының таңдағаны,
Тағдыр ғой қыл үстінде, ажал төнген.
Аттары төрт батырдың аталмайды,
Іздесе, ресми дерек табылмайды.
«Соғыста он үш әйел танкис болған»
Дегеннен «ұлы» жұрт бір танбайды.
Әйелдің он үшінің – ортақ тегі,
Болған ғой жүйеге де сол керегі.
Туысқан үш халықты бөліп алып,
Жасырып, алалаудың бар себебі.
Бардан жоқ, жоқтан барды ойлап тауып,
Ерлігін ер қыздардың мәңгі жауып,
Тарихын бодан елдің жасырумен
Өздерін көтеріп жүр, мадақ сауып.
Ешқашан шындық өлмес, қайта жанар,
Арына нәсілшілдік кір жағылар.
Екі жұрт арасына қаққан сына,
Шындықты түзетпесе, тозып, солар.
***
Ей, жұртым,
Қысқаша еске салдым болған жайды,
Кеудеде намысы бар ой толғайды.
Табылар қарсы пікір, келіспейтін.
Намыссыз құлмінездер сөз ұқпайды.
Тарихын өсер халық бағалайды,
Намысын өз жұртының сол қорғайды.
Арылмай бодандықтан жігерсіздер,
Мықтыны, тізе бүгіп жағалайды.
Қазақтың ер қыздарын ұмытпаңдар,
Ескерткіш әр аймақта тұрғызыңдар.
Тазартып бодандықтың былығынан
Тарихты «еліктемей», шын жазыңдар.
Сурет ашық дереккөзден алынды
