Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың маңызды саяси шешімдерінің бірі, 2021 жылы 15 қазанда бекіткен – «Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы» жарлығы десек қателеспейміз. Еліміздің саяси саласына шолу жасайтын саясаттанушылардың пікірі бойынша бұл маңызды құжат болып есептеледі. Жалпы 8 бөлімнен тұратын маңызды құжаттың әрбір бөлімдері еліміздің «2030 жылға дейінгі құқықтық саясатының тұжырымдамасы Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің ұлттық құқықты, құқық қорғау және сот жүйелерін, сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті дамытудың, сондай-ақ құқықтық білім беру мен құқықтық насихаттың басым бағыттарын айқындайтын құжаты болып табылады».
Жеке-жеке қарастыруды, дербес талдау мен зерттеулерді қажет ететін маңызды құжаттың ішіндегі 5-бөлімі «Құқық қорғау мен сот жүйелерін және құқық қорғау институттарын дамытудың негізгі бағыттары» деп аталады.
Сот жүйесін жаңғырту жөніндегі бағыттар нақпа-нақ айтылған.
Еліміз егемендік алғалы бері сот жүйесіндегі ауқымды реформаларды саясаттанушылар жалпы 3 кезеңге бөліп қарастырған. Ал Елбасымыз Н.Назарбаев та бұл саланы үздіксіз жетілдіру жөнінде «Қазақстан – 2050 «Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында және «Бес институционалды реформаны жүзеге асыру жөніндегі «100 нақты қадам» Ұлт жоспары» атты маңызды құжаттарында баса айтып келгені белгілі. Ал соңғы жылдары қабылданған маңызды құжаттар бұл саланы үздіксіз жетілдіріп, дамытып отыруға мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөлініп отырғандығын онан ары айқындап берді.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтің 2021 жылы шығарған жарлығы негізінде Үкіметте де бірқатар маңызды құжаттар қабылданды. Шетелдік тәжірибелерді салыстырып қарайтын болсақ та даму жолындағы мемлекеттердің қай-қайсысы да құқықтық саланы реттеу, сот жүйесін реформалау мәселелеріне айырықша көңіл бөлгендігін аңғаруға болады. Яғни Қазақстанның саяси саласындағы мұндай қадамдары да әлемдік даму үрдісінен шет қалған жоқ. Зайырлы, демократиялы ел құруды мақсат еткен жас мемлекеттің Конституциясында да сот саласының ел билігінің дербес тармағы екендігі сондай-ақ заңның үстемдігі сот билігінің негізгі міндеті екендігі айқын көрсетілген.
Сот саласындағы өзгерістерді бақылап отырған сарапшылар да бұл маңызды құжат туралы оң пікірлерін білдіріп жатыр. Себебі сот жүйесі азаматтардың құқықтарын заңмен кепілдендіруді қадағалайтын маңызды сала. Осының ішінде соттың төрелігін жүзеге асырушы маңызды тұлға судиялардың кәсібилігін, адалдығын, дербестігін заңмен қорғау және қадағалау айырықша маңыз алады. Бұл туралы Мемлекет басшысы айырықша нұсқаулар беріп, тікелей қадағалап отырғандығын жоғарыдағы құжаттарда анық көрсетіліп тұр. Саяси жақтан кемелдену жолындағы Қазақстанның бұл саланы кезең-кезеңімен дамытып келе жатқандығын аңғарар едік. Себебі сот жүйесінің мәселелеріне, оның ішінде судьяларды іріктеуге қазірге дейін мемлекеттің бірқатар бағдарламалық және стратегиялық құжаттары арналғаны белгілі. Соның бір мысалы 2019 жылдан бастап судьялық басшылық лауазымдардың кадр резерві, судьяларға қатысты тәртіптік өндіріс институты Сот кеңестің құзырына берілді, конкурстық жолмен іріктеу аясы кеңейтілді, салада заманауи ақпараттық технологиялар қолданылуда. Қазіргі таңда Жоғарғы сот кеңесінің құрамы құқықтық қоғамдастық өкілдерінің есебінен толықтырылды, кеңестің тұрақты мүшелерін тағайындаудың ротациялық принципі бекітілді, судьяларды іріктеудің принциптік жаңа тетіктері енгізілді.
Ал ендігі бағыт – «соттарды одан әрі мамандандыру, судьялыққа кандидаттар үшін біліктілік емтиханының рәсімдерін, судьяларды конкурстық іріктеу тетіктерін, судья лауазымдарына кадр резервін қалыптастыру тәртібін, сот жүйесіне қоғамдық сенім деңгейін арттыру мақсатында судья лауазымына кандидаттарды тестілеу процесіне жұртшылықтың қатысуын кеңейтуді цифрландыру әрі одан әрі жетілдіру» болып отыр.
Мемлекет құрудағы маңызды тетіктердің бірі дербес сот саласы болса, соттың басты тұлғасы есептелетін судияларды кәсіби жақтан жетілдіру, оларды іріктеуде қабілеті мен тәжірибесіне қарай отырып нағыз жүйріктердің әділ бәсекеде өз орындарын алуын да маңызды орынға қойып, мемлекеттік деңгейде көңіл бөлуге көшті. Бұл жас мемлекетіміз үшін аса абыройлы әрі батыл қадамдардың бірі дер едік.
