Қазіргі әлемде экологиялық мәселелердің күннен-күнге өзекті бола түсуі тұрақты даму мен инженерлік экологияның маңыздылығын күмәнсіз көрсетеді. Бұл ғылым мен практика салалары бір-бірімен тығыз байланысты, себебі инженерлік экология экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз етуде, адамның табиғатқа тигізетін әсерін азайтудың және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мен оңтайландырудың басты рөлін атқарады. Алайда, осы мәселелерді сәтті шешу үшін тек тиісті технологиялардың болуы жеткіліксіз, сонымен қатар сапалы білім де қажет.
Тұрақты даму, бұл – қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, болашақ ұрпақтардың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктеріне қауіп төндірмейтін даму. Тұрақты даму Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының мақсаттарын жүзеге асыруда маңызды элемент болып табылады. Тұрақты даму мақсаттары (ТДМ), бұл – әлем деңгейінде мойындалған міндеттер, олар кедейлік пен аштықты жою, теңсіздік пен әділетсіздікпен күресу, сапалы білім беруді қамтамасыз ету, сондай-ақ планетаны қорғау және бүкіл халық үшін бейбітшілік пен өркендеуді қамтамасыз етуге бағытталған. Қазақстан Республикасында 2030 жылға дейін 17 басым бағыт белгіленген, олардың орындалуы елдің тұрақты дамуына және әрбір адамға қатысты жаһандық мәселелерді шешуге ықпал етеді.
Халық санының өсуі мен индустриализация жағдайында адамның табиғатқа әсері артып, бұл экологиялық дағдарыстар мен ресурстардың жоғалуына әкелуде. Тұрақты даму мақсаттары өмірдің әлеуметтік, экономикалық және экологиялық аспектілері арасында үйлесімділікке жету үшін басты рөл атқарады. Бұл процесте инженерлік экология маңызды орын алады, себебі ол қоршаған ортаға әсерді азайтуға бағытталған технологияларды әзірлеп, енгізеді. Инженерлік экология энергетика, өнеркәсіп және табиғи ресурстарды басқару салаларында экологиялық таза және қауіпсіз шешімдер жасауға бағытталған, соның ішінде қалдықтарды қайта өңдеу және жаңартылатын энергия көздерін пайдалану. Инженерлік экология химиялық инженерия, қоршаған ортаны қорғау, энергетика және басқа салалармен тығыз байланысты.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасы Тұрақты даму мақсаттарын жүзеге асыру аясында барлық мамандықтардың білім алушылары арасында жұмыс жүргізіп, осылайша осы мақсаттарға жетуге өз үлесін қосуда. Мұндай іс-шаралардың бірі 2025 жылғы 26 ақпанда Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарының 4-ші «Сапалы білім» мақсаттарын жүзеге асыру аясында өткізілді. Іс-шараның тақырыбы «Инженерлік экология негіздері» болып, ол «Мейрамхана ісі және қонақүй бизнесі» білім беру бағдарламасының студенттері үшін ұйымдастырылды. Дәрістің мақсаты – студенттерді инженерлік экологияның принциптерімен таныстыру және адам әрекетінің қоршаған ортаға әсерін азайту әдістерімен таныстыру болды.
Дәріс Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «8D05205 – Геоэкология және табиғатты пайдалану басқармасы» мамандығының 1 курс докторанты Г.З.Бижанова, Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасының доценті М.М.Абдибаттаеваның жетекшілігімен өткізілді. Дәріс ғылыми көзқарастың тереңдігімен, сондай-ақ студенттерге қазіргі экологиялық мәселелерді шешуге әр адамның және ұйымның қосқан үлесі қаншалықты маңызды екенін түсінуге мүмкіндік берген материалдардың қолжетімділігімен ерекшеленді.
Дәріс барысында Г.З.Бижанова инженерлік экологияның негізгі принциптерін түсіндіріп, техникалық жүйелердің табиғи ортаға әсерін және адам әрекетінің теріс салдарын азайтуға бағытталған әдістерді баяндады. Дәріс тек теориялық аспектілермен шектелмей, сонымен қатар тәжірибелік мысалдар мен нақты жағдайларды қамтып, студенттер үшін оның құндылығын айтарлықтай арттырды.
Дәрістің басты мақсаттарының бірі студенттерді табиғатты қорғаудың қазіргі заманғы технологияларымен және әдістерімен таныстыру болды, оның ішінде су мен ауаны тазарту, қалдықтарды қайта өңдеу және ресурстарды тиімді пайдалану принциптері де қамтылды. Бұл білімдер болашақ «Мейрамхана ісі және қонақүй бизнесі» саласындағы мамандар үшін маңызды, өйткені қонақжайлық индустриясының экологияға әсері әлі де өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
«Мейрамхана ісі және қонақүй бизнесі» бағдарламасының студенттері үшін дәріс экологиялық аспектілерді, әсіресе мейрамханалар мен қонақүйлердің жұмысында қоршаған ортаға әсерді қалай азайтуға болатынын түсінуге мүмкіндік берді. Дәрісте қонақүйлер мен мейрамханалар экологияға теріс әсерді төмендету үшін қолданатын түрлі әдістер қарастырылды. Студенттер қалдықтарды бөлек жинау және қайта өңдеу, экологиялық таза орауыштарды қолдану, сондай-ақ тамақ қалдықтарын азайту әдістері туралы білім алды.
Дәрісте экологиялық жауапты бизнестің бәсекелік артықшылықтарына ерекше назар аударылды. Қатысушылар экологиялық технологияларды енгізу мекеменің беделін қалай арттыратынын және экологиялық жауапкершілікті жоғары бағалайтын клиенттерді қалай тартуға болатынын білді. Бұл аспект әсіресе мейрамхана және қонақүй индустриясында маңызды, өйткені клиенттер саны артып келе жатқан сайын тұрақты даму принциптерін ұстанатын мекемелерді таңдайды.
Сонымен қатар, дәріс студенттер арасында экомәдениетті дамытуға ықпал етті. Табиғи ресурстарға жауапты көзқарасты қалыптастырудың маңыздылығы ерекше атап өтілді, бұл тек қонақүй мен мейрамхана қызметкерлері арасында ғана емес, сонымен қатар олардың қонақтары арасында да маңызды. Мұндай тәсіл қонақжайлылық саласындағы ұзақ мерзімді тұрақты бизнестің негізі болуы мүмкін, ол клиенттердің ғана емес, қоршаған ортаның да мүдделерін ескереді.
Осылайша, Тұрақты даму мақсаттарының 4-ші мақсаты аясында өткен ашық дәріс білім алушылардың тұрақты даму принциптері мен оларды нақты өмірде қолдану туралы білімдерін кеңейтуде маңызды рөл атқарды. Дәріс болашақ мамандарға экология мен тұрақты дамудың тек сәнді терминдер емес, олардың кәсіби қызметінің маңызды құрамдас бөлігі екендігін түсінуге көмектесті, өйткені бұл факторлар бүкіл саланың және планетаның болашағына әсер етеді.
Дәріс тек білім беру шарасы ғана емес, өз жұмысында экологиялық таза және тұрақты технологияларды қолдануға дайын жаңа буын мамандарын қалыптастыруға бағытталған қадам болды. Бұл әсіресе әлем алдында тұрған ғаламдық сын-қатерлер жағдайында маңызды, себебі экологиялық жауапкершілік қазіргі уақытта әрқайсысымыз үшін басты міндеттердің біріне айналып отыр.
Авторлар:
Г.З.БИЖАНОВА,
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «8D05205 – Геоэкология және табиғатты пайдалану басқармасы»
мамандығының 1 курс докторанты.
М.М.АБДИБАТТАЕВА,
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасының доценті, техникалық ғылымдар кандидаты.
Л.С.КУРБАНОВА,
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасының
аға оқытушысы, техникалық ғылымдар кандидаты.
